HTTP / HTTPS protokollari haqida umumiy tushuncha

HTTP (HyperText Transfer Protocol) va HTTPS (HyperText Transfer Protocol Secure) - bu internet orqali veb-brauzer va server o'rtasida ma'lumot almashish uchun ishlatiladigan asosiy protokollardir. Ushbu protokollar orqali foydalanuvchi va serverlar o'rtasida HTML hujjatlar, rasm, video, va boshqa veb-ma'lumotlarni yetkazish amalga oshiriladi.

HTTP

HTTP – bu oddiy, shifrlanmagan protokol bo'lib, veb-saytlar va veb-brauzerlar o'rtasida bog'lanish va ma'lumot yetkazishni boshqaradi. HTTP texnik jihatdan state-less bo'lib, har bir so'rov mustaqil ko'rib chiqiladi va boshqa so'rovlar bilan bog'liq bo'lmaydi. Bu degani, har bir so'rov alohida qayta ishlanadi va oldingi yoki keyingi so'rovlar haqida ma'lumot saqlanmaydi.

HTTP protokolida quyidagi asosiy komponentlar mavjud:

So'rov usullari:

• GET: Ma'lumot olish uchun ishlatiladi.

• POST: Serverga ma'lumot jo'natish uchun ishlatiladi.

• PUT: Serverdagi ma'lumotni yangilash uchun ishlatiladi.

• DELETE: Serverdagi ma'lumotni o'chirish uchun ishlatiladi.

• Boshqa usullar ham mavjud (HEAD, OPTIONS, PATCH va boshqalar).

• URL (Uniform Resource Locator):

  • Har bir so'rov bir URL orqali amalga oshiriladi. URL veb-saytning manzilini belgilaydi va kerakli resurslarni topishga yordam beradi.

• Headers:

  • Har bir HTTP so'rov va javobda qo'shimcha ma'lumotlarni o'z ichiga olgan headers mavjud. Bu qo'shimcha ma'lumotlar sessiyalarni boshqarish, cache va cookies kabi ma'lumotlarni saqlash uchun ishlatiladi.

• Response Codes:

  • Server foydalanuvchining so'rovini qanday amalga oshirilganini ko'rsatish uchun javob kodlarini qaytaradi. Masalan:

    • 200 OK: So'rov muvaffaqiyatli bajarildi.

    • 404 Not Found: So'ralgan resurs topilmadi.

    • 500 Internal Server Error: Server ichki xatosi mavjud.

HTTPS

HTTPS - bu HTTP ning xavfsiz versiyasi bo'lib, unda ma'lumotlar SSL/TLS protokollari orqali shifrlanadi. Shifrlash ma'lumotlarni uzatishda maxfiylikni saqlaydi va uchinchi tomonlar tomonidan ularga kirish yoki o'qib olishni qiyinlashtiradi. HTTPS xavfsizlikni oshirish uchun bir qator qulayliklar taqdim etadi:

• Shifrlangan Aloqa: HTTPS yordamida foydalanuvchi va server o'rtasidagi ma'lumotlar shifrlangan holatda yuboriladi, bu esa ma'lumotlarning maxfiyligini ta'minlaydi.

• Ma'lumotning Butunligi: HTTPS so'rovda yuborilgan ma'lumotlar hech qanday o'zgartirilmasdan foydalanuvchiga yetkazilishini ta'minlaydi. Agar ma'lumotlar uzatilayotgan paytda o'zgartirilsa, bu o'zgarish aniqlanadi va xavfsizlikdan ogohlantiriladi.

• Autentifikatsiya: SSL sertifikati foydalanuvchi va server o'rtasida ishonchli bog'lanishni ta'minlaydi. Bu orqali foydalanuvchi serverga haqiqiy veb-sayt ekanligini tasdiqlay oladi va phishing hujumlaridan himoya qiladi.

HTTP va HTTPS o'rtasidagi farqlar

Xususiyat	HTTP	HTTPS
Shifrlash	Yo'q	SSL/TLS orqali shifrlanadi
Port	80	443
Xavfsizlik	Past	Yuqori
Autentifikatsiya	Yo'q	Sertifikat orqali autentifikatsiya
Maxfiylik	Ma'lumotlar ochiq uzatiladi	Ma'lumotlar shifrlangan holda uzatiladi

Qo'llanishi

• HTTP odatda shifrlanish talab qilinmagan joylarda ishlatiladi, ammo maxfiylik zarur bo'lgan joylarda HTTPS afzal ko'riladi.

• HTTPS, ayniqsa, banklar, internet-do'konlar, ijtimoiy tarmoqlar kabi foydalanuvchi ma'lumotlarini himoyalash juda muhim bo'lgan joylarda ishlatiladi.

HTTP va HTTPS internet xavfsizligi va ma'lumot almashishning asosiy elementlari hisoblanadi va ularning to'g'ri ishlatilishi foydalanuvchi maxfiyligi va ishonchini ta'minlashda muhim rol o'ynaydi.