Tsikllar

1 For, While va Do-While Tsikllari

Tsikllar — bu biror amalni bir necha marta bajarishga imkon beruvchi dasturlash konstruktsiyalari. Dasturda qaysidir qator kodlar ma'lum bir shart bajarilgunga qadar yoki ma'lum marta takrorlanadi.

For Tsikli

For tsikli odatda ma'lum bir marta takrorlanadigan jarayonlarni bajarish uchun ishlatiladi. Bu tsikl boshlanish qiymati, shart va qadamni bir joyda yozishga imkon beradi.

For tsiklining sintaksisi:

for (boshlanish; shart; qadam) {
    // Har bir takrorlanishda bajariladigan kod
}

• boshlanish: Bu yerda tsiklni boshlash uchun o‘zgaruvchiga boshlang‘ich qiymat beriladi.

• shart: Tsiklning davom etish sharti. Shart rost (true) bo‘lsa, tsikl davom etadi.

• qadam: Har bir takrorlanishdan keyin qadam bajariladi (o‘zgaruvchining qiymati oshiriladi yoki o‘zgartiriladi).

Misol: 1 dan 5 gacha bo‘lgan sonlarni ekranga chiqarish

#include <stdio.h>

int main() {
    // 1. Tsiklni boshlash: i = 1
    // 2. Shart: i <= 5
    // 3. Qadam: i++ (i qiymatini 1 ga oshirish)
    for (int i = 1; i <= 5; i++) {
        printf("%d\n", i);  // i qiymati 1 dan 5 gacha ekranga chiqariladi
    }
    return 0;
}

Tushuntirish:

1. int i = 1 — bu yerda i o‘zgaruvchisi 1 qiymatiga ega bo‘ladi va tsikl shu qiymatdan boshlanadi.

2. i <= 5 — bu shart. Agar i 5 dan kichik yoki teng bo‘lsa, tsikl davom etadi. Agar shart yolg‘on bo‘lsa, tsikl tugaydi.

3. i++ — bu qadam. Har bir takrorlanishdan so‘ng, i o‘zgaruvchisining qiymati 1 ga oshiriladi.

While Tsikli

While tsikli shart rost (true) bo‘lgunga qadar takrorlanadi. Bu tsiklni bajarishdan oldin shart tekshiriladi.

While tsiklining sintaksisi:

while (shart) {
    // Har bir takrorlanishda bajariladigan kod
}

• shart: Bu yerda shart tekshiriladi. Agar shart rost bo‘lsa, tsikl davom etadi; aks holda, tsikl to‘xtaydi.

Misol: 1 dan 5 gacha bo‘lgan sonlarni ekranga chiqarish (while yordamida)

#include <stdio.h>

int main() {
    int i = 1;  // Tsikl uchun boshlang'ich qiymat

    // Shart: i <= 5
    while (i <= 5) {
        printf("%d\n", i);  // i qiymatini ekranga chiqarish
        i++;  // Qadam: i qiymatini 1 ga oshirish
    }

    return 0;
}

Tushuntirish:

1. int i = 1 — boshlang‘ich qiymat. Tsikl 1 dan boshlanadi.

2. i <= 5 — shart rost ekan, printf() qatoridagi kod har safar ishlaydi.

3. i++ — har bir takrorlanishdan keyin i 1 ga oshiriladi va shart yana tekshiriladi.

Do-While Tsikli

Do-while tsikli shartni tsiklni bajarib bo'lgandan keyin tekshiradi. Shuning uchun bu tsikl kamida bir marta bajariladi, hatto shart boshida yolg‘on bo‘lsa ham.

Do-while tsiklining sintaksisi:

do {
    // Har bir takrorlanishda bajariladigan kod
} while (shart);

• shart: Tsiklning bajarilishi tugagandan keyin shart tekshiriladi. Agar shart rost bo‘lsa, tsikl qayta bajariladi.

Misol: 1 dan 5 gacha bo‘lgan sonlarni ekranga chiqarish (do-while yordamida)

#include <stdio.h>

int main() {
    int i = 1;  // Tsikl uchun boshlang'ich qiymat

    do {
        printf("%d\n", i);  // i qiymatini ekranga chiqarish
        i++;  // Qadam: i qiymatini 1 ga oshirish
    } while (i <= 5);  // Shart: i <= 5

    return 0;
}

Tushuntirish:

1. int i = 1 — tsikl boshlang‘ich qiymati.

2. Tsikl kamida bir marta bajariladi, chunki dastur birinchi do blokini bajaradi, keyin shartni tekshiradi.

3. i++ — har bir takrorlanishdan keyin i 1 ga oshiriladi.

4. while (i <= 5) — shart oxirida tekshiriladi. Agar shart yolg‘on bo‘lsa, tsikl tugaydi.

2 GCC orqali tsikllar bilan dasturlarni sinab ko'rish

2.1 Kodni faylga saqlash

Misol uchun, yuqoridagi for tsikli kodini faylga saqlang. Fayl nomini for_loop.c deb saqlang.

GCC bilan kompilyatsiya qilish

Terminal yoki buyruq satrida quyidagi buyruqni kiriting:

gcc for_loop.c -o for_loop

• gcc — GCC kompilyatorini chaqiradi.

• for_loop.c — yozgan faylingiz.

• -o for_loop — kompilyatsiya qilingan bajariladigan fayl nomini belgilaydi.

Dastur bajarilishi

Kompilyatsiya tugagandan so‘ng, dasturini ishga tushirish uchun quyidagi buyruqni kiriting:

./for_loop

Natijada 1 dan 5 gacha bo‘lgan sonlar ekranga chiqariladi.

Natija:

1
2
3
4
5

3 Tsiklli dasturlarni kompilyatsiya qilish va sinash

Endi boshqa tsikllar bilan ham sinovdan o‘tish uchun kodni faylga saqlang va tsiklni kompilyatsiya qiling.

While tsikli bilan kodni sinab ko'rish

1. Kod:

#include <stdio.h>

int main() {
    int i = 1;
    while (i <= 5) {
        printf("%d\n", i);
        i++;
    }
    return 0;
}

1. Faylni saqlash:

   • Fayl nomini while_loop.c deb saqlang.

2. Kompilyatsiya qilish:

gcc while_loop.c -o while_loop

1. Dastur bajarilishi:

./while_loop

Do-while tsikli bilan kodni sinab ko'rish

1. Kod:

#include <stdio.h>

int main() {
    int i = 1;
    do {
        printf("%d\n", i);
        i++;
    } while (i <= 5);
    return 0;
}

1. Faylni saqlash:

   • Fayl nomini do_while_loop.c deb saqlang.

2. Kompilyatsiya qilish:

gcc do_while_loop.c -o do_while_loop

1. Dastur bajarilishi:

./do_while_loop

Umumiy tushuntirish:

• For tsikli ma'lum bir marta takrorlanishi kerak bo'lgan amallar uchun eng qulay.

• While tsikli ma'lum bir shart bajarilgunga qadar davom etadigan jarayonlar uchun ishlatiladi.

• Do-while tsikli esa shart keyin tekshiriladigan jarayonlar uchun mos. U kamida bir marta bajariladi, hatto shart dastlab yolg‘on bo‘lsa ham.