UyRed TeamBlue TeamCTFBiz bilan aloqaO'zRes Qonunchiligi

Linuxdagi kamandalr top 80 ta

1. ls

Tushuntirish:

Bu buyruq hozirgi katalogdagi fayl va kataloglarni ro'yxat shaklida ko'rsatadi. Bu eng asosiy buyruqlardan biri bo'lib, katalog tarkibini tahlil qilish uchun juda foydali.

Foydalanish:

ls

Nazariy ma'lumot:

  • Opsiyalar:

    • ls -l: Fayllar haqida batafsil ma'lumot (ruxsatlar, o'lcham, sanasi va egasi).

    • ls -a: Yashirin fayllar ham ko'rsatiladi.

    • ls -lh: O'lchamlarni inson o'qishi qulay formatda ko'rsatadi (KB, MB, GB).

  • Foydali jihatlari: Katalogdagi barcha fayl va papkalarni ro'yxatlash orqali ularni tahlil qilish va navbatdagi amallarni belgilash uchun zarurdir.

2. pwd

Tushuntirish:

pwd hozirgi katalogning to‘liq yo‘lini (path) ko‘rsatadi. Bu buyruq yordamida foydalanuvchi qayerda turganini aniqlash imkoniga ega bo‘ladi.

Foydalanish:

pwd

Nazariy ma'lumot:

  • To‘liq yo‘l (absolute path): Linuxda har bir katalog yoki faylning to‘liq yo‘li mavjud bo‘ladi. Masalan, /home/user/docs/ mutlaq yo‘l hisoblanadi.

  • Nisbiy yo‘l (relative path): Foydalanuvchi nisbiy yo‘l orqali kataloglar orasida harakat qilishi mumkin, ammo pwd orqali mutlaq yo‘lni bilib oladi.

3. cd <katalog>

Tushuntirish:

Bu buyruq kataloglar orasida harakat qilish uchun ishlatiladi. Ko‘rsatilgan katalogga o'tadi, masalan, /home/user/docs/ katalogiga o'tish uchun cd ishlatiladi.

Foydalanish:

cd /home/user/docs/

Nazariy ma'lumot:

  • Katalogga kirish: Foydalanuvchi cd yordamida bir katalogdan boshqasiga tezda o'tishi mumkin. Masalan, hujjatlar katalogiga o'tish uchun cd docs/.

  • Foydali qisqartmalar:

    • cd ~: Foydalanuvchi uy katalogiga o'tadi.

    • cd ..: Bir daraja yuqori katalogga o'tadi (ota katalog).

4. mkdir <katalog>

Tushuntirish:

mkdir buyrug‘i yangi katalog yaratadi. Yangi katalog yaratish uchun ishlatiladi va u ichida boshqa fayllar yoki kataloglar saqlanishi mumkin.

Foydalanish:

mkdir myfolder

Nazariy ma'lumot:

  • Yangi katalog yaratish: Katalog tuzilishini yaratish, ma'lumotlarni tartibga solish uchun muhimdir.

  • Opsiyalar:

    • mkdir -p: Katalogni ichma-ich yaratadi. Masalan, mkdir -p /home/user/docs/newfolder.

5. rmdir <katalog>

Tushuntirish:

rmdir buyruq bo‘sh kataloglarni tizimdan o‘chirish uchun ishlatiladi. Agar katalog bo‘sh bo‘lmasa, bu buyruq uni o‘chira olmaydi.

Foydalanish:

rmdir myfolder

Nazariy ma'lumot:

  • Bo‘sh katalog: Faqat bo‘sh kataloglarni o‘chiradi. Agar katalogda fayllar bo‘lsa, ularni oldin olib tashlash yoki rm -r bilan o'chirish kerak bo‘ladi.

  • Alternativ: Agar katalog bo‘sh bo‘lmasa, rm -r orqali katalog va uning tarkibini o‘chirishingiz mumkin.

6. rm <fayl>

Tushuntirish:

Bu buyruq tizimdagi fayllarni o'chirish uchun ishlatiladi. Fayllarni tizimdan olib tashlaydi va qayta tiklash imkoni bo'lmaydi.

Foydalanish:

rm file.txt

Nazariy ma'lumot:

  • Ogohlantirish: Fayllarni o‘chirib bo‘lgandan so‘ng ular qayta tiklanmaydi, shuning uchun ehtiyotkorlik bilan ishlatilishi kerak.

  • Opsiyalar:

    • rm -r: Kataloglarni va ichidagi barcha fayllarni o'chiradi.

    • rm -f: Ogohlantirishsiz (force) o‘chirish imkonini beradi.

7. cp <manba> <mo‘ljal>

Tushuntirish:

cp komanda fayl yoki katalogni nusxalash uchun ishlatiladi. Bu buyruq orqali manbadagi fayl mo'ljaldagi joyga nusxalanadi.

Foydalanish:

cp file.txt /home/user/docs/

Nazariy ma'lumot:

  • Faylni nusxalash: Asl fayl o‘z joyida saqlanib qoladi, nusxa boshqa katalogga yoki nom bilan nusxalanadi.

  • Opsiyalar:

    • cp -r: Kataloglarni va uning tarkibini nusxalash.

    • cp -u: Faqat yangilangan yoki yo‘q bo‘lgan fayllarni nusxalash uchun.

8. mv <manba> <mo‘ljal>

Tushuntirish:

mv buyrug‘i fayl yoki katalogni ko‘chirish yoki nomini o‘zgartirish uchun ishlatiladi. Ko‘rsatma faylni boshqa joyga ko‘chiradi yoki uni boshqa nom bilan saqlab qo‘yadi.

Foydalanish:

mv file.txt /home/user/docs/

Nazariy ma'lumot:

  • Ko‘chirish: Fayl ko‘chirilgandan so‘ng manbadagi fayl o‘chiriladi.

  • Nomi o‘zgartirish: mv orqali fayl nomini ham o‘zgartirish mumkin, masalan, mv oldname.txt newname.txt.

9. cat <fayl>

Tushuntirish:

Bu buyruq faylning mazmunini ekranga chiqaradi. Fayldagi matnni ko‘rish uchun ishlatiladi.

Foydalanish:

cat file.txt

Nazariy ma'lumot:

  • Faylni ko‘rish: cat orqali matn faylini terminalda o‘qishingiz mumkin. Bir nechta fayllarni ham birlashtirish imkoniyatini beradi.

  • Birlashtirish: Bir nechta fayllarni birlashtirish uchun cat file1.txt file2.txt > combined.txt.

10. nano <fayl>

Tushuntirish:

Bu komanda nano muharririni ochib, faylni tahrirlash imkonini beradi. Terminalda ishlatiladigan qulay muharrir bo‘lib, yangi foydalanuvchilar uchun mos keladi.

Foydalanish:

nano file.txt

Nazariy ma'lumot:

  • Muharrir: nano terminal orqali fayl tahrirlash uchun ishlatiladigan qulay vositadir. Matn kiritish, tahrirlash va fayllarni saqlash imkonini beradi.

  • Matn muharriri: VI va Emacs kabi murakkab muharrirlarga nisbatan qulayligi bilan ajralib turadi.

11. vi <fayl>

Tushuntirish:

vi muharriri orqali fayllarni tahrirlash imkonini beradi. Bu terminalda ishlatiladigan kuchli matn muharriridir.

Foydalanish:

vi file.txt

Nazariy ma'lumot:

  • Muharrir rejimlari: vi muharriri buyruq va kiritish rejimlariga ega:

    • Buyruq rejimi: Faylni o‘zgartirish uchun turli xil buyruqlar ishlatiladi.

    • Kiritish rejimi: Matn kiritish yoki tahrirlash imkonini beradi.

12. man <buyruq_nomi>

Tushuntirish:

man ko‘rsatilgan buyrug‘ning qo‘llanma sahifasini ochadi. Har bir buyrug‘ uchun qo‘llanma mavjud bo‘lib, u buyruqning ishlatilishi, opsiyalari va maqsadini tushuntiradi.

Foydalanish:

man ls

Nazariy ma'lumot:

  • Qo‘llanma: man orqali ko‘plab buyruqlarning hujjatlari, shuningdek, ularning opsiyalari va ishlatilish misollari mavjud.

13. find <katalog> -name <fayl>

Tushuntirish:

Bu komanda katalog yoki tizim bo‘ylab fayllarni qidirish uchun ishlatiladi. Qidiruv shartlariga mos keluvchi fayllar topiladi va ro‘yxat sifatida ko‘rsatiladi.

Foydalanish:

find /home/user/ -name "*.txt"

Nazariy ma'lumot:

  • Faylni qidirish: find orqali qidiruv ma'lumoti (masalan, fayl nomi, kengaytmasi yoki o‘lchami) asosida tizim bo‘ylab qidiruv amalga oshiriladi.

  • Shartlar: find qidiruvni faylning nomi, kengaytmasi, sanasi va boshqa shartlar bo‘yicha amalga oshiradi.

14. grep <matn> <fayl>

Tushuntirish:

grep komanda fayl ichidan ma'lum bir matnni qidirish uchun ishlatiladi. Ko‘rsatilgan matn topilgan qatorlar ekranga chiqariladi.

Foydalanish:

grep "hello" file.txt

Nazariy ma'lumot:

  • Matn qidirish: grep yordamida katta hajmdagi fayllardan matn qidirishingiz mumkin. Bu katta matn fayllarini tahlil qilishda juda foydali.

  • Regulyar ifodalar: grep regulyar ifodalar orqali murakkab qidiruv imkoniyatlarini ham taqdim etadi.

15. ping <domen>

Tushuntirish:

ping buyrug‘i tarmoq aloqasini sinash uchun ishlatiladi. U paket yuboradi va maqsadli domen yoki IP manzildan qaytgan javob vaqtini o‘lchaydi.

Foydalanish:

ping google.com

Nazariy ma'lumot:

  • Tarmoq testi: ping buyruq server va mijoz o‘rtasidagi tarmoq aloqasini sinovdan o‘tkazish uchun ishlatiladi. Paket yuborilib, qabul qilish vaqti o‘lchanadi.

  • Tarmoq kechikishi: Javob vaqti kechikishni (ping response time) ko‘rsatadi, bu esa tarmoqning tezligi va ishonchliligini baholashga yordam beradi.

16. df -h

Tushuntirish:

Bu buyruq tizimdagi disk hajmi haqida ma'lumot beradi, qancha joy band va qancha joy bo‘sh ekanligini ko‘rsatadi. -h opsiyasi inson o'qishi uchun qulay formatda ko‘rsatadi.

Foydalanish:

df -h

Nazariy ma'lumot:

  • Disk hajmi: df buyrug‘i tizimdagi barcha disk bo‘limlarining holati haqida ma'lumot beradi, diskdagi bo‘sh va band joylar ko‘rsatiladi.

  • Format: -h opsiyasi orqali hajmlar inson o'qishi qulay (MB, GB kabi) ko‘rinishda bo‘ladi.

17. du -h <katalog>

Tushuntirish:

Bu buyruq katalog yoki fayllarning hajmini ko‘rsatadi. Foydalanuvchi qaysi fayl yoki kataloglar ko‘p joy egallayotganini ko‘rishi mumkin.

Foydalanish:

du -h /home/user/

Nazariy ma'lumot:

  • Disk hajmi: du buyrug‘i orqali katalog yoki fayl hajmini o‘lchash va tahlil qilish mumkin.

  • Format: -h opsiyasi hajmni oson o'qilishi uchun qulay qilib ko‘rsatadi (KB, MB, GB).

18. ps aux

Tushuntirish:

Bu buyruq tizimda ishlayotgan barcha jarayonlarni ko‘rsatadi. Har bir jarayon haqida batafsil ma'lumotlar ko‘rsatiladi, masalan, jarayon identifikatori (PID), protsessor va xotira foydalanish miqdori.

Foydalanish:

ps aux

Nazariy ma'lumot:

  • Jarayonlar: Linuxda dasturlar va xizmatlar jarayon sifatida ishlaydi. ps aux orqali ularning barchasi haqida ma'lumot olish mumkin.

  • Resurs monitoringi: Tizimning resurslarini qanday ishlatilayotganini ko'rish va jarayonlarni boshqarish uchun ishlatiladi.

19. kill <jarayon_id>

Tushuntirish:

Bu komanda ko‘rsatilgan jarayonni to‘xtatish yoki o‘ldirish uchun ishlatiladi. Jarayon identifikatori (PID) orqali jarayon aniqlandi va kerakli bo‘lganda to‘xtatiladi.

Foydalanish:

kill 1234

Nazariy ma'lumot:

  • Jarayon to‘xtatish: Jarayon noto‘g‘ri ishlayotgan yoki keraksiz bo‘lsa, uni kill orqali to‘xtatish mumkin.

  • PID (Process ID): Har bir jarayonning o‘ziga xos identifikatori bor, kill orqali aniq jarayonni to‘xtatish mumkin.

20. top

Tushuntirish:

top buyrug‘i tizimdagi jarayonlarni real vaqtda ko‘rsatadi. Protsessor va xotira foydalanishi haqida doimiy ravishda yangilanib turadigan ma'lumot beradi.

Foydalanish:

top

Nazariy ma'lumot:

  • Resurs monitoringi: top orqali tizim resurslarining qanday ishlatilayotganini real vaqtda kuzatib borish mumkin.

  • Jarayon boshqaruvi: Jarayonlarni to‘xtatish yoki o‘ldirish uchun PID ma'lumotidan foydalaniladi.

21. chmod <ruxsatlar> <fayl>

Tushuntirish:

Bu komanda fayl yoki katalogning ruxsatlarini o‘zgartirish uchun ishlatiladi. Linuxda har bir fayl yoki katalog uchun o‘qish, yozish va bajarish huquqlari berilgan. chmod yordamida bu huquqlarni o‘zgartirish mumkin.

Foydalanish:

chmod 755 script.sh

Nazariy ma'lumot:

  • Ruxsatlar: Linux tizimida fayl ruxsatlari uchta guruhga bo‘linadi: foydalanuvchi, guruh, va boshqa foydalanuvchilar (others).

  • Ruxsat kodlari: Fayl yoki katalog uchun ruxsatlarni sonli kodlar yordamida berish mumkin. Masalan, 755 degani:

    • 7: Foydalanuvchi (read, write, execute - to‘liq huquq).

    • 5: Guruh (read va execute).

    • 5: Boshqa foydalanuvchilar (read va execute).

22. chown <egasi>:<guruh> <fayl>

Tushuntirish:

Bu buyruq fayl yoki katalogning egasi va guruhini o‘zgartirish uchun ishlatiladi. Foydalanuvchi yoki guruhni almashtirish orqali tizim xavfsizligini boshqarish mumkin.

Foydalanish:

sudo chown user:group file.txt

Nazariy ma'lumot:

  • Egasini o‘zgartirish: Har bir fayl yoki katalogning aniq egasi bo‘ladi, va faqat egasi yoki tizim administratori fayl ustida huquqlarni boshqarishi mumkin.

  • Guruhni o‘zgartirish: Bir guruhga biriktirilgan foydalanuvchilar bir xil fayllar ustida ishlashi mumkin.

23. chgrp <guruh> <fayl>

Tushuntirish:

Bu buyruq fayl yoki katalogning guruhini o‘zgartirish uchun ishlatiladi. chgrp yordamida faylga ega bo'lgan guruhni almashtirish mumkin.

Foydalanish:

sudo chgrp staff file.txt

Nazariy ma'lumot:

  • Guruhlarni boshqarish: Fayl yoki katalog bir guruhga tegishli bo‘lganda, guruhdagi foydalanuvchilar ma'lum bir ruxsatlar bilan ishlay oladi.

  • Tizim xavfsizligi: Faylning guruhini o‘zgartirish orqali, kim fayldan foydalanishini va qanday huquqlarga ega ekanligini boshqarish mumkin.

24. passwd

Tushuntirish:

Bu buyruq foydalanuvchining parolini o‘zgartirish uchun ishlatiladi. Foydalanuvchi o‘z parolini yangilashi yoki administrator boshqa foydalanuvchining parolini o‘zgartirishi mumkin.

Foydalanish:

passwd

Nazariy ma'lumot:

  • Foydalanuvchi xavfsizligi: Har bir foydalanuvchi tizimga kirish uchun parolga ega bo‘lishi kerak. Parollarni o‘zgartirish tizim xavfsizligini ta'minlashda muhim hisoblanadi.

  • Administrator huquqlari: Administrator boshqa foydalanuvchilar parolini ham o‘zgartirishi mumkin.

25. touch <fayl_nomi>

Tushuntirish:

touch buyrug‘i yangi bo‘sh fayl yaratish yoki mavjud faylning vaqt tamg‘asini yangilash uchun ishlatiladi. Fayl tizimida yangi fayl yaratmoqchi bo‘lsangiz, bu komanda ishlatiladi.

Foydalanish:

touch newfile.txt

Nazariy ma'lumot:

  • Fayl yaratish: Agar fayl mavjud bo‘lmasa, touch yangi fayl yaratadi.

  • Vaqt tamg‘asi: Agar fayl allaqachon mavjud bo‘lsa, touch faylning so‘nggi o‘zgartirilgan vaqtini yangilaydi.

26. echo <matn>

Tushuntirish:

echo buyrug‘i ko‘rsatilgan matnni terminalga chop etadi. Bu oddiy matnni ko‘rsatishdan tortib, fayllarga ma'lumot yozishgacha bo‘lgan ko‘plab amallar uchun ishlatiladi.

Foydalanish:

echo "Hello, World!"

Nazariy ma'lumot:

  • Matn ko‘rsatish: echo terminalga matnni chiqarish uchun ishlatiladi. Faylga yozish uchun ham ishlatilishi mumkin.

  • Faylga yozish: Misol uchun, echo "Salom" > file.txt buyrug‘i matnni faylga yozadi.

27. df -h

Tushuntirish:

Bu buyruq tizimdagi disk bo‘limlarining holatini ko‘rsatadi. -h opsiyasi hajmlarni inson o‘qishi uchun qulay formatda (MB, GB kabi) ko‘rsatadi.

Foydalanish:

df -h

Nazariy ma'lumot:

  • Disk bo‘sh joyi: Disk bo‘limlari haqida batafsil ma'lumot beradi, shu jumladan qancha joy bo‘sh va qancha joy foydalanilgan.

  • Format: Hajmlar inson o'qishi qulay bo'lishi uchun -h opsiyasi bilan (MB, GB kabi) ko‘rsatiladi.

28. du -h

Tushuntirish:

Bu komanda kataloglar va fayllarning diskda qancha joy egallayotganini ko‘rsatadi. Foydalanuvchi qaysi fayllar ko‘p joy egallayotganini aniqlash uchun ishlatadi.

Foydalanish:

du -h /home/user/

Nazariy ma'lumot:

  • Disk hajmi tahlili: Har bir katalog yoki faylning diskda qancha joy egallayotganini ko‘rsatadi.

  • Format: -h opsiyasi bilan inson o'qishi qulay bo'lgan formatda ko‘rsatiladi (MB, GB).

29. history

Tushuntirish:

Bu buyruq terminalda kiritilgan barcha buyruqlar tarixini ko‘rsatadi. Foydalanuvchi oldin kiritgan buyruqlarni ko‘rishi yoki qayta bajarishi mumkin.

Foydalanish:

history

Nazariy ma'lumot:

  • Buyruqlar tarixi: Terminalda kiritilgan barcha buyruqlar tartiblangan holda ro‘yxat sifatida ko‘rsatiladi.

  • Qayta bajarish: Foydalanuvchi buyruqning tartib raqamini kiritib, uni yana bir marta bajarishi mumkin. Misol: !100 buyrug‘i 100-raqamli buyruqni qayta bajaradi.

30. wget <URL>

Tushuntirish:

wget komanda ko‘rsatilgan URL manzilidan faylni yuklab olish uchun ishlatiladi. Bu internetdagi fayllarni yoki saytlarni tizimga yuklab olishda juda foydali.

Foydalanish:

wget https://example.com/file.zip

Nazariy ma'lumot:

  • Faylni yuklab olish: Foydalanuvchi wget yordamida istalgan URL manzilidan fayllarni bevosita terminal orqali yuklab olishi mumkin.

  • Masofaviy yuklab olish: wget masofaviy serverlardan fayllarni yuklab olishda keng qo‘llaniladi.

31. curl <URL>

Tushuntirish:

curl komanda URL orqali HTTP so‘rov yuborish va javobni ko‘rish uchun ishlatiladi. Bu vosita HTTP, HTTPS, FTP va boshqa protokollarni qo‘llab-quvvatlaydi.

Foydalanish:

curl https://example.com

Nazariy ma'lumot:

  • HTTP so‘rov: curl yordamida foydalanuvchi HTTP yoki boshqa protokollar orqali serverga so‘rov yuborishi mumkin.

  • Ma'lumot olish: URL orqali saytning javoblarini olish yoki fayllarni yuklab olishda foydalaniladi.

32. ps aux

Tushuntirish:

Bu buyruq tizimda ishlayotgan barcha jarayonlarni ko‘rsatadi. Jarayonlar haqida batafsil ma'lumot beradi, masalan, jarayon identifikatori (PID), CPU va RAM foydalanish.

Foydalanish:

ps aux

Nazariy ma'lumot:

  • Jarayonlarni kuzatish: Tizimda ishlayotgan barcha jarayonlarni tahlil qilish va ularni boshqarish imkoniyatini beradi.

  • Resurslar monitoringi: CPU va xotira (RAM) resurslaridan qaysi jarayon qancha foydalanayotganini ko‘rish mumkin.

33. top

Tushuntirish:

top tizim resurslarini real vaqtda kuzatish uchun ishlatiladi. Har bir jarayon uchun protsessor va xotira foydalanishi doimiy ravishda yangilanib turadi.

Foydalanish:

top

Nazariy ma'lumot:

  • Real vaqtda monitoring: Tizimdagi jarayonlar va ularning resurslardan qanday foydalanayotganini ko‘rish imkonini beradi.

  • Jarayonlar boshqaruvi: Foydalanuvchi top yordamida jarayonlarni kuzatishi va ularni o‘chirish imkoniyatiga ega.

34. kill <jarayon_id>

Tushuntirish:

Bu komanda ko‘rsatilgan jarayonni to‘xtatish uchun ishlatiladi. Jarayon identifikatori (PID) yordamida kerakli jarayonni tanlash mumkin.

Foydalanish:

kill 1234

Nazariy ma'lumot:

  • Jarayon to‘xtatish: Noto‘g‘ri ishlayotgan yoki keraksiz jarayonlarni to‘xtatish uchun ishlatiladi.

  • Signal yuborish: kill buyruq orqali jarayonga to‘xtatish signali yuboriladi, va jarayon o‘z resurslarini tozalab to‘xtaydi.

35. killall <jarayon_nomi>

Tushuntirish:

killall ko‘rsatilgan nomdagi barcha jarayonlarni to‘xtatish uchun ishlatiladi. Foydalanuvchi bir xil nomdagi jarayonlarni bir vaqtda to‘xtatishi mumkin.

Foydalanish:

killall firefox

Nazariy ma'lumot:

  • Jarayon to‘xtatish: Bu buyruq bir xil nomdagi barcha jarayonlarni to‘xtatadi.

  • Ko‘p jarayonlar: Masalan, bir nechta firefox jarayonini bir vaqtda to‘xtatish uchun ishlatiladi.

36. uptime

Tushuntirish:

Bu buyruq tizimning qancha vaqtdan beri ishlayotganini, foydalanuvchilar sonini va CPU yuklanishini ko‘rsatadi.

Foydalanish:

uptime

Nazariy ma'lumot:

  • Tizim holati: uptime yordamida tizimning qancha vaqtdan beri ishlayotganini va CPU yuklanishini kuzatish mumkin.

  • Monitoring: Tizimning davomiy ishlash holatini kuzatib, CPU foydalanish darajasini tahlil qilish uchun ishlatiladi.

37. htop

Tushuntirish:

htop — bu top buyrug‘ining interaktiv va qulay grafik interfeysga ega versiyasi. Jarayonlarni filtrlash va tartiblash imkonini beradi.

Foydalanish:

htop

Nazariy ma'lumot:

  • Grafik interfeys: htop orqali jarayonlarni qulay tarzda kuzatish va ularni boshqarish mumkin. Terminal interfeysi ancha intuitiv va oson foydalaniladi.

  • Interaktiv boshqaruv: Jarayonlarni to‘xtatish, tartiblash va filtrlash imkoniyatlari mavjud.

38. whoami

Tushuntirish:

Bu komanda joriy foydalanuvchi nomini ko‘rsatadi. Foydalanuvchi tizimda qaysi hisob orqali ishlayotganini aniqlash uchun ishlatiladi.

Foydalanish:

whoami

Nazariy ma'lumot:

  • Foydalanuvchi aniqlash: Tizimda qaysi foydalanuvchi sifatida ishlayotganingizni ko‘rsatadi.

  • Foydali: Foydalanuvchi o‘zini tekshirish va foydalanuvchi huquqlarini aniqlash uchun ishlatadi.

39. id

Tushuntirish:

Bu komanda joriy foydalanuvchining identifikator (UID), guruh identifikatori (GID) va boshqa guruhlar haqidagi ma'lumotlarni ko‘rsatadi.

Foydalanish:

id

Nazariy ma'lumot:

  • Foydalanuvchi identifikatori (UID): Har bir foydalanuvchining o‘ziga xos identifikatori bo‘ladi. id yordamida foydalanuvchi haqida to‘liq ma'lumot olinadi.

  • Guruhlar: Foydalanuvchi qaysi guruhlarga tegishli ekanligi va ulardagi huquqlarini ko‘rsatadi.

40. uname -a

Tushuntirish:

Bu buyruq tizim haqidagi umumiy ma'lumotlarni beradi, jumladan, kernel versiyasi, mashina arxitekturasi va operatsion tizim haqida ma'lumot.

Foydalanish:

uname -a

Nazariy ma'lumot:

  • Kernel va tizim ma'lumotlari: uname orqali operatsion tizim va kernel haqidagi asosiy ma'lumotlarni olish mumkin. Misol uchun, kernel versiyasi, mashina arxitekturasi va tizimning nomi ko‘rsatiladi.

  • Diagnostika: Tizim diagnostikasini o‘tkazish va uning hozirgi holatini bilish uchun ishlatiladi.

61. systemctl enable <xizmat>

Tushuntirish:

Bu buyruq ko'rsatilgan xizmatni avtomatik ravishda tizim yuklanganda ishga tushirish uchun yoqadi. Ya'ni, har safar tizim qayta yuklanganda ushbu xizmat avtomatik ravishda ishlaydi.

Foydalanish:

sudo systemctl enable apache2

Nazariy ma'lumot:

  • Avtomatik ishga tushirish: enable orqali xizmat har safar tizim yuklanganda avtomatik ravishda ishga tushiriladi.

  • Xizmatni boshqarish: Tizimga muhim xizmatlar, masalan, veb-server yoki tarmoq xizmatlari enable qilingan holda ishlaydi, shuning uchun ular qayta yuklashda ham mavjud bo'ladi.

62. systemctl disable <xizmat>

Tushuntirish:

Bu komanda xizmatning avtomatik ishlashini o'chirish uchun ishlatiladi. Tizim qayta yuklanganda xizmat avtomatik ishga tushmaydi.

Foydalanish:

sudo systemctl disable apache2

Nazariy ma'lumot:

  • Avtomatik ishga tushishni o'chirish: disable orqali xizmat tizim yuklanayotganda avtomatik ravishda ishlamaydi, lekin uni qo'lda ishga tushirish mumkin.

  • Xavfsizlik va samaradorlik: Keraksiz xizmatlarni o'chirib, tizim xavfsizligi va samaradorligini oshirish mumkin.

63. journalctl

Tushuntirish:

journalctl komanda tizimda sodir bo'lgan voqealar va xizmatlar loglarini ko'rish uchun ishlatiladi. Tizimda qanday xatoliklar va muhim voqealar sodir bo'lganini ko'rish uchun foydali.

Foydalanish:

sudo journalctl

Nazariy ma'lumot:

  • Tizim loglari: journalctl yordamida tizim va xizmatlar haqida batafsil ma'lumotlarni ko'rish va tahlil qilish mumkin.

  • Muammolarni diagnostika qilish: Tizimda yoki xizmatlarda yuzaga kelgan muammolarni tahlil qilish va yechimini topishda yordam beradi.

64. uptime

Tushuntirish:

Bu buyruq tizimning qancha vaqtdan beri ishlayotganini, foydalanuvchilar sonini va CPU yuklanishini ko'rsatadi.

Foydalanish:

uptime

Nazariy ma'lumot:

  • Tizimning ishlash vaqti: Tizim qayta ishga tushganidan beri qancha vaqt o'tganini ko'rsatadi.

  • CPU yuklanishi: Foydalanuvchi tizim resurslari, ayniqsa CPU ning qanday ishlatilayotganini kuzatib, tahlil qilishi mumkin.

65. uname -r

Tushuntirish:

Bu buyruq Linux kernelining hozirgi versiyasini ko'rsatadi. Foydalanuvchi tizimning qaysi kernel versiyasida ishlayotganini aniqlashi mumkin.

Foydalanish:

uname -r

Nazariy ma'lumot:

  • Kernel versiyasi: Har bir Linux tizimi o'zining kerneliga ega bo'lib, bu komanda orqali uning versiyasini bilib olish mumkin.

  • Diagnostika: Tizim muammolarini hal qilishda va yangilanishlarda kernel versiyasi haqida ma'lumot muhim bo'lishi mumkin.

66. dmesg

Tushuntirish:

Bu komanda tizim yuklanayotganda sodir bo'lgan hodisalarni va tizimning apparat drayverlari haqida ma'lumotlarni ko'rsatadi.

Foydalanish:

dmesg

Nazariy ma'lumot:

  • Yuklanish loglari: Tizim yuklanayotganda qaysi apparat yoki drayverda muammo yuzaga kelganini aniqlash uchun dmesg juda foydali.

  • Tizim diagnostikasi: dmesg yordamida apparat darajasidagi muammolarni aniqlash va ularni hal qilishda qo'llaniladi.

67. free -h

Tushuntirish:

Bu buyruq tizimdagi RAM va swap bo'sh joyini ko'rsatadi. -h opsiyasi hajmlarni inson o'qishi qulay formatda ko'rsatadi (MB, GB kabi).

Foydalanish:

free -h

Nazariy ma'lumot:

  • Xotira monitoringi: Tizimda qancha RAM bo'sh yoki band ekanligini bilib olishda ishlatiladi.

  • Swap: RAM tugaganda foydalaniladigan swap bo'sh joyini ham ko'rsatadi, bu tizim samaradorligini kuzatishda muhimdir.

68. df -h

Tushuntirish:

Bu buyruq tizimdagi disk bo'limlarining hajmi haqida ma'lumot beradi. -h opsiyasi hajmlarni o'qilishi qulay formatda (MB, GB kabi) ko'rsatadi.

Foydalanish:

df -h

Nazariy ma'lumot:

  • Disk bo'limlari: df buyrug'i har bir disk bo'limidagi bo'sh va band joylar haqida ma'lumot beradi.

  • Fayl tizimi monitoringi: Har bir bo'limda qancha joy band va qancha joy bo'sh ekanligini kuzatish imkonini beradi.

69. du -sh <katalog>

Tushuntirish:

Bu komanda katalog yoki fayllarning tizimda qancha joy egallayotganini ko'rsatadi. -s opsiyasi umumiy hajmni, -h opsiyasi esa o'qilishi oson formatda ko'rsatadi.

Foydalanish:

du -sh /home/user/

Nazariy ma'lumot:

  • Disk hajmi tahlili: Fayllar va kataloglarning qancha joy egallayotganini bilish va kerakli bo'lsa, diskni tozalash uchun ishlatiladi.

  • Bo'sh joyni boshqarish: Diskdagi joyni tejash yoki ortiqcha fayllarni aniqlashda yordam beradi.

70. htop

Tushuntirish:

htop — bu top buyrug‘iga o‘xshash, lekin grafik interfeysga ega jarayonlar monitoring vositasidir. Bu vosita jarayonlarni interaktiv boshqarishga va resurslardan foydalanishni tahlil qilishga imkon beradi.

Foydalanish:

htop

Nazariy ma'lumot:

  • Interaktiv boshqaruv: Jarayonlarni kuzatish va ulardan foydalanish darajasini boshqarish uchun interaktiv interfeys taqdim etadi.

  • Jarayonlarni to'xtatish: Foydalanuvchi bevosita htop interfeysi orqali jarayonlarni o'chirishi yoki to'xtatishi mumkin.

71. crontab -e

Tushuntirish:

Bu komanda tizimda avtomatik ishlash uchun rejalashtirilgan buyruqlarni tahrirlash uchun ishlatiladi. crontab yordamida buyruqlarni ma'lum vaqtlarda avtomatik ravishda bajarish rejalashtiriladi.

Foydalanish:

crontab -e

Nazariy ma'lumot:

  • Avtomatlashtirilgan vazifalar: cron yordamida ma'lum vaqt va davrlarda avtomatik ravishda ishlatiladigan buyruqlar va skriptlar rejalashtiriladi.

  • Rejalashtirilgan vazifalar: Har bir buyruq ma'lum vaqt yoki kunlarda avtomatik bajariladi. Masalan, fayllarni zaxira qilish uchun har kuni kechqurun skript ishga tushirilishi mumkin.

72. service <xizmat> status

Tushuntirish:

Bu komanda ko'rsatilgan xizmatning holatini tekshirish uchun ishlatiladi. Masalan, tizimdagi xizmat hozirda ishlayaptimi yoki to'xtatilganmi, shuni ko'rish imkonini beradi.

Foydalanish:

sudo service apache2 status

Nazariy ma'lumot:

  • Xizmat holati: Xizmatlarning joriy holatini tekshirish va ularning ishlayotganligini aniqlash imkonini beradi.

  • Diagnostika: Agar xizmat ishlamayotgan bo'lsa, status orqali muammolarni aniqlash va ularni hal qilish mumkin.

73. adduser <foydalanuvchi>

Tushuntirish:

Bu buyruq yangi foydalanuvchini tizimga qo'shish uchun ishlatiladi. Tizimga yangi foydalanuvchi va unga tegishli ma'lumotlar qo'shiladi.

Foydalanish:

sudo adduser newuser

Nazariy ma'lumot:

  • Foydalanuvchi qo'shish: Tizimga yangi foydalanuvchi yaratish va unga tegishli barcha ma'lumotlarni, jumladan, parol va kataloglarni yaratish uchun ishlatiladi.

  • Foydalanuvchi boshqaruvi: Har bir foydalanuvchi tizimda o'ziga xos huquqlarga ega bo'lishi mumkin.

74. usermod -aG <guruh> <foydalanuvchi>

Tushuntirish:

Bu komanda foydalanuvchini ko'rsatilgan guruhga qo'shish uchun ishlatiladi. Foydalanuvchi ma'lum guruhga tegishli bo'lib, guruhning ruxsatlariga ega bo'ladi.

Foydalanish:

sudo usermod -aG sudo newuser

Nazariy ma'lumot:

  • Guruh ruxsatlari: Guruhga biriktirilgan foydalanuvchilar guruhning ruxsatlari bilan ishlashadi.

  • Foydalanuvchi boshqaruvi: Har bir foydalanuvchi bir nechta guruhga biriktirilishi mumkin, bu esa tizim xavfsizligi va boshqaruvini kuchaytiradi.

75. passwd <foydalanuvchi>

Tushuntirish:

Bu komanda foydalanuvchining parolini o'zgartirish uchun ishlatiladi. Administratorlar yoki foydalanuvchi o'zining yoki boshqa foydalanuvchilarning parolini yangilashi mumkin.

Foydalanish:

sudo passwd newuser

Nazariy ma'lumot:

  • Parol yangilash: Foydalanuvchining parolini yangilash va tizim xavfsizligini oshirish uchun ishlatiladi.

  • Xavfsizlik: Har bir foydalanuvchi uchun kuchli parol o'rnatish tizimning xavfsizligini oshiradi.

76. deluser <foydalanuvchi>

Tushuntirish:

Bu buyruq ko'rsatilgan foydalanuvchini tizimdan o'chirish uchun ishlatiladi. Foydalanuvchi tizimdan butunlay olib tashlanadi va uning barcha ma'lumotlari o'chiriladi.

Foydalanish:

sudo deluser newuser

Nazariy ma'lumot:

  • Foydalanuvchini o'chirish: Foydalanuvchini tizimdan o'chirish va uning barcha kataloglarini va ma'lumotlarini yo'q qilish imkonini beradi.

  • Xavfsizlik: Tizimda ishlatilmaydigan foydalanuvchi hisoblarini o'chirish orqali xavfsizlikni oshirish mumkin.

77. sudo

Tushuntirish:

Bu buyruq foydalanuvchiga yuqori darajadagi administrator (root) huquqlarida buyruq bajarish imkonini beradi. sudo orqali ko'pchilik tizim buyruqlari administrator tomonidan amalga oshiriladi.

Foydalanish:

sudo apt update

Nazariy ma'lumot:

  • Administrator huquqlari: Foydalanuvchi sudo orqali faqat administrator huquqlarida bajarilishi kerak bo'lgan buyruqlarni amalga oshiradi.

  • Tizim xavfsizligi: Foydalanuvchiga root huquqlari berilmagan holda, faqat ma'lum vaqt davomida yuqori huquqlar bilan ishlash imkonini beradi.

78. su <foydalanuvchi>

Tushuntirish:

Bu komanda ko'rsatilgan foydalanuvchi hisobiga o'tish uchun ishlatiladi. Masalan, tizim administratoriga o'tish uchun su ishlatiladi.

Foydalanish:

su root

Nazariy ma'lumot:

  • Foydalanuvchi almashtirish: Bir foydalanuvchi o'z hisobidan chiqmasdan, boshqa foydalanuvchiga o'tishi mumkin.

  • Administratorga o'tish: su orqali foydalanuvchi root hisobiga o'tib, yuqori huquqlar bilan ishlashi mumkin.

79. ps -ef

Tushuntirish:

Bu buyruq tizimda ishlayotgan barcha jarayonlarni ko'rsatadi. Har bir jarayon haqida batafsil ma'lumot beradi, masalan, jarayon identifikatori (PID), foydalanuvchi, vaqti va holati.

Foydalanish:

ps -ef

Nazariy ma'lumot:

  • Jarayon kuzatuvi: Tizimdagi barcha jarayonlarni kuzatish va ularning holatini ko'rish imkonini beradi.

  • Muammolarni tahlil qilish: Foydalanuvchi jarayonlarning ishlash holatini tahlil qilib, muammolarni hal qilishga yordam beradi.

80. kill -9 <jarayon_id>

Tushuntirish:

Bu buyruq ko'rsatilgan jarayonni majburiy to'xtatish uchun ishlatiladi. -9 signali jarayonni tez va darhol to'xtatadi.

Foydalanish:

kill -9 1234

Nazariy ma'lumot:

  • Jarayon to'xtatish: Noto'g'ri ishlayotgan yoki tizimni band qilib qo'ygan jarayonlarni majburiy ravishda to'xtatish uchun ishlatiladi.

  • Xavfsizlik va barqarorlik: Jarayonlar tizimga zarar yetkazmasdan to'xtatilishi muhim, shuning uchun kill foydali bo'lishi mumkin.

PreviousYordam Boshqaruvi Va Buyruqlarni O'rganishNextAssembler tili та kompyuterdagi jarayonlar.

Last updated