Kirish

Linux Essentials: Kirish

Linux — bu dunyodagi eng mashhur va keng tarqalgan ochiq manbali operatsion tizimlardan biridir. Uning tarixiy jihatlari va zamonaviy texnologiyalar bilan uyg‘unlashuvi uni serverlar, superkompyuterlar, mobil qurilmalar, va boshqa ko‘plab tizimlarda ishlatiladigan kuchli va ishonchli platformaga aylantirdi. Linuxning asosiy afzalliklaridan biri uning ochiq manba ekanligi bo‘lib, bu uni o‘zgartirish, yangilash, va sozlash imkoniyatlarini beradi.

Bu qo‘llanma Linux Essentials bo‘lib, unda Linux tizimining asosiy tushunchalari, ish faoliyatining asosiy prinsiplari va Linux operatsion tizimida ishlash uchun kerakli bilimlar taqdim etiladi. Linux, o‘zining noyob arxitekturasi, dasturlash imkoniyatlari va xavfsizlik funksiyalari bilan dasturchilar, tizim administratorlari, va amaliyotda tizimlar bilan ishlovchi barcha mutaxassislar uchun zarur bo‘lgan bilimlarni taqdim etadi.

Linux Tizimi Nima ?

Linux operatsion tizimi, Unixga asoslangan bo‘lib, Unix tizimlaridan olingan dizayn va arxitektura printsiplari bilan ishlaydi. Unix tizimi 1970-yillarning oxirlarida AT&T Bell Labsda ishlab chiqilgan va uning yuqori samaradorligi va ko‘p vazifalarni bir vaqtning o‘zida bajarish qobiliyati Linuxning o‘ziga xos xususiyatlaridan biridir. Linuxning asosiy xususiyatlari quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

1. Kuchli yadro (Kernel): Linuxning markaziy komponenti bu yadro bo‘lib, tizim resurslarini boshqarish, foydalanuvchi dasturlari va apparat o‘rtasidagi aloqani o‘rnatish vazifasini bajaradi.

2. Kengaytirilgan imkoniyatlar: Linux tizimida kengaytirilgan buyruqlar, dasturlar va konfiguratsiya fayllari orqali tizimni to‘liq boshqarish mumkin.

3. Ochilgan manba: Linux tizimi ochiq manba kodli bo‘lib, har kim tizimni ko‘rishi, tahrir qilishi va yangilashi mumkin.

4. Ko‘p foydalanuvchi va ko‘p vazifa qo‘llab-quvvatlashi: Linux bir nechta foydalanuvchining tizim resurslariga kirishini va bir nechta jarayonlarni bir vaqtda bajarishni qo‘llab-quvvatlaydi.

5. Xavfsizlik va barqarorlik: Linux tizimi yuqori darajada xavfsiz va barqaror bo‘lib, u jahon miqyosidagi serverlar va tizimlarda ishlash uchun ideal variant hisoblanadi.

Linux Essentials Tizimi O‘rganishning Muhimligi

Linuxni o‘rganish bugungi kunda dasturchilar, tizim administratorlari va IT mutaxassislari uchun zaruriy ko‘nikma hisoblanadi. Uning asosiy afzalliklaridan biri bu ochiq manba ekani bo‘lib, bu esa tizimning tahlilini o‘rganishga, sozlashlarga, va boshqa operatsion tizimlar bilan integratsiyaga katta imkoniyatlar yaratadi.

Linux tizimi serverlar, ma'lumotlar markazlari, va hatto mobil qurilmalarda ham ishlatiladi. Eng mashhur server operatsion tizimlaridan biri bo‘lib, Apache, MySQL, PostgreSQL, Nginx kabi dasturlar Linuxda ishlaydi. Shuningdek, ko‘plab dasturiy ta'minot va asboblar Linuxning open-source (ochiq manba) xususiyati tufayli unga moslashadi.

Bundan tashqari, Linuxni o‘rganish sizga quyidagi imkoniyatlarni yaratadi:

• Ko‘p vazifalarni bajarish: Linux tizimi bir vaqtning o‘zida bir nechta vazifalarni bajarishga mo‘ljallangan. Bu tizim administratorlari uchun juda muhim, chunki ular bir vaqtning o‘zida bir nechta serverlarni boshqarishlari mumkin.

• Xavfsizlikni ta'minlash: Linux operatsion tizimi xavfsizlikni boshqarish va o‘zgartirishda yuqori darajadagi nazorat imkoniyatlarini beradi.

• Dasturlash imkoniyatlari: Linuxni o‘rganish orqali siz turli dasturlash tillarini, masalan, Python, C, va Bash skriptlash tillarini o‘rganishingiz mumkin.

• Xususiylashtirish va konfiguratsiya: Linux tizimining kuchli konfiguratsiya imkoniyatlari orqali tizimni o‘zingizga moslashtirishingiz mumkin. Masalan, serverlar yoki ish stantsiyalarini kerakli dasturlar va resurslar bilan ta'minlashda Linux juda mos keladi.

Linuxning Tarixi va Taraqqiyoti

Linux operatsion tizimi 1991-yilda Linus Torvalds tomonidan ishlab chiqilgan. Dastlab, Linus Torvalds faqat o‘zining shaxsiy kompyuteri uchun yaratilgan tizimni ishlab chiqdi, lekin bu tizimni ochiq manba qilib qo‘yishi bilan u jahon miqyosida keng tarqaldi. Bugungi kunda Linux turli xil platformalarda ishlatiladi: desktop tizimlari, serverlar, mobil qurilmalar, va Internet of Things (IoT) tizimlarida.

Linuxning Tizim Arxitekturasi

Linux tizimi yadro (Kernel) va foydalanuvchi rejimi (User Mode) bo‘lib ikkiga ajraladi.

• Yadro (Kernel): Tizimning markaziy komponenti bo‘lib, apparat va dasturlar o‘rtasidagi aloqa vazifasini bajaradi. Yadro tizimning barcha asosiy funksiyalarini boshqaradi, shu jumladan tarmoq, fayl tizimi va xotira boshqaruvi.

• Foydalanuvchi Rejimi (User Mode): Foydalanuvchilar va dasturlar yadrodan ajratilgan holda ishlaydi. Bu rejimda o‘rnatilgan dasturlar va buyruqlar ishlaydi, shuningdek, foydalanuvchilar tizimga kirish va tizimni boshqarish uchun o‘z huquqlariga ega bo‘ladilar.

Linuxni O‘rganishning Boshlang‘ich Bosqichlari

Linuxni o‘rganish uchun quyidagi asosiy tushunchalarni o‘rganish muhim:

1. Bash buyruq satri: Linuxda ko‘plab amallarni buyruqlar yordamida bajarish mumkin. Bu buyruqlar terminal orqali amalga oshiriladi. Bash (Bourne Again Shell) bu eng keng tarqalgan buyruq satridir.

2. Fayl tizimi: Linuxda barcha fayllar, kataloglar va qurilmalar yagona fayl tizimi orqali boshqariladi. Fayllar va kataloglar ierarxik tuzilish asosida tashkil etiladi.

3. Paket boshqaruvchilari: Linux tizimi uchun dasturlarni o‘rnatish va yangilashda paket boshqaruvchilari ishlatiladi. Misol uchun, Debian tizimi uchun apt va Red Hat tizimi uchun yum paket boshqaruvchilari mavjud.

4. Foydalanuvchi va guruhlar: Linux tizimida har bir foydalanuvchi o‘z huquqlariga ega bo‘lgan alohida profilga ega. Foydalanuvchilar guruhlarga ajratiladi va guruhlar yordamida resurslarga kirish imkoniyatlari boshqariladi.

Xulosa

Linux Essentials qo‘llanmasi, Linux tizimining asosiy tushunchalarini o‘rgatadi va tizim bilan ishlashni osonlashtiradi. Linuxning ochiq manba bo‘lishi, uni o‘rganish va sozlash imkoniyatlarini kengaytiradi, shu bilan birga tizimlar xavfsizligini ta'minlash va dasturlash ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. Bu qo‘llanma, Linuxni yangi boshlovchilar uchun o‘rganishning muhim bosqichlarini o‘z ichiga oladi va tajribali foydalanuvchilar uchun ham foydali bo‘lishi mumkin.