Linux Essentials

Linux Terminaldan boshlang'ich darajada foydalanish uchun qo'llanma

1. Terminalni Ishlatishni Boshlash

• Terminalni ochish: Kali Linuxda terminalni ishga tushirish uchun odatda Ctrl + Alt + T tugmalar kombinatsiyasidan foydalaniladi.

• Terminal interfeysi: Terminaldagi buyruqlar qatori, foydalanuvchi ismi va qidirish manzillari.

2. Fayl Tizimida Harakatlanish Va Navigatsiya Buyruqlari

• Asosiy buyruqlar:

  • pwd – joriy direktoriyani ko'rsatish (Print Working Directory).

  • ls – katalog ichidagi fayl va papkalarni ko'rish.

  • cd – katalogga o'tish (Change Directory).

• Katalog strukturasini tushunish:

  • Root (/), foydalanuvchi papkalari (/home/username), va boshqa asosiy kataloglar (/etc, /var, /usr).

• Qo'shimcha variantlar:

  • ls -l – fayllar haqida batafsil ma'lumot.

  • ls -a – yashirin fayllarni ko'rsatish.

  • cd .. – bir daraja yuqoriga chiqish.

3. Fayl Va Papkalar Bilan Ishlash

• Fayl yaratish va o'chirish:

  • touch filename – yangi bo'sh fayl yaratish.

  • rm filename – faylni o'chirish.

  • mkdir dirname – yangi katalog (papka) yaratish.

  • rmdir dirname – bo'sh katalogni o'chirish.

  • rm -r dirname – ichidagi fayllar bilan katalogni o'chirish.

• Fayl va kataloglarni ko'chirish va nusxalash:

  • cp source destination – fayl yoki katalogni nusxalash.

  • mv source destination – fayl yoki katalogni ko'chirish yoki nomini o'zgartirish.

• Faylni ko'rish va o'qish:

  • cat filename – fayl ichidagi matnni ko'rsatish.

  • less filename yoki more filename – katta fayllarni sahifa bo'ylab ko'rish.

4. Matnli Fayllar Bilan Ishlash

• Tahrirlash:

  • nano filename – nano muharriridan foydalanib faylni tahrirlash.

  • vim filename – vim muharriridan foydalanib faylni tahrirlash.

• Matnni qidirish va filtr bilan ishlash:

  • grep 'text' filename – fayldagi ma'lum bir matnni qidirish.

  • cat filename | grep 'text' – buyruq natijasini grep bilan filtr qilish.

• Matnni saralash va boshqarish:

  • sort filename – fayldagi qatorlarni alfavit bo'yicha tartiblash.

  • uniq – fayldagi takroriy qatorlarni bir marta ko'rsatish.

5. Foydalanuvchi Va Ruxsatlar Bilan Ishlash

• Foydalanuvchi haqida ma'lumot olish:

  • whoami – joriy foydalanuvchi nomini ko'rsatish.

  • id – joriy foydalanuvchi haqida to'liq ma'lumot.

• Foydalanuvchi huquqlari va fayl ruxsatlarini boshqarish:

  • chmod permissions filename – fayl ruxsatlarini o'zgartirish.

  • chown user:group filename – fayl yoki katalogning egasini o'zgartirish.

• Ruxsatlarni boshqarish:

  • ls -l yordamida ruxsatlar ko'rsatiladi, masalan: -rw-r--r--.

  • Raqamli ruxsatlar: chmod 755 filename.

6. Tarmoq Buyruqlari

• Tarmoq holatini tekshirish:

  • ifconfig – tarmoq interfeyslari holatini ko'rsatish.

  • ping address – boshqa tizim bilan aloqani tekshirish.

• IP manzil va DNS ma'lumotlarini olish:

  • ip a – tarmoq interfeyslari va IP manzillarni ko'rsatish.

  • nslookup domain – domen manzili haqida ma'lumot olish.

• Portlar va xizmatlarni tekshirish:

  • netstat -tuln – ochiq portlar va xizmatlar haqida ma'lumot olish.

  • nmap – portlarni skanerlash (agar o'rnatilgan bo'lsa).

7. Jarayonlarni Boshqarish Va Tizim Resurslari

• Jarayonlarni kuzatish:

  • ps aux – barcha jarayonlar haqida ma'lumot olish.

  • top yoki htop – tizim holatini kuzatish va jarayonlarni boshqarish.

• Jarayonlarni boshqarish va o'chirish:

  • kill pid – jarayonni o'ldirish (PID orqali).

  • killall processname – bir xil nomdagi barcha jarayonlarni o'ldirish.

• Resurslar haqida ma'lumot:

  • free -h – RAM haqida ma'lumot.

  • df -h – diskdagi bo'sh joyni ko'rsatish.

  • uptime – tizim ishlash vaqti haqida ma'lumot.

8. Arxivlash Va Fayllarni Siqish

• Fayllarni arxivlash va arxivdan chiqarish:

  • tar -cvf archive.tar directory – katalogni arxivlash.

  • tar -xvf archive.tar – arxivni ochish.

• Fayllarni siqish va chiqarish:

  • gzip filename – faylni siqish.

  • gunzip filename.gz – faylni ochish.

  • zip archive.zip files – fayllarni zip arxivga qadoqlash.

  • unzip archive.zip – zip faylni ochish.

9. Bash Skriptlash Asoslari

• Skript yaratish va ishlatish:

  • nano script.sh – yangi bash skriptini yaratish.

  • Faylga bajarish huquqini berish: chmod +x script.sh.

  • Skriptni ishga tushirish: ./script.sh.

• Oddiy skript elementlari:

  • O'zgaruvchilar yaratish va ishlatish: variable="value".

  • if/else va for/while tsikllari.

  • echo yordamida ma'lumot chiqarish.

10. Yordam Boshqaruvi Va Buyruqlarni O'rganish

• Yordam olish va buyruqlar haqida ma'lumot:

  • man command – buyruqning to'liq qo'llanmasi.

  • command --help – buyruqning qisqacha ma'lumoti.

• Buyruqlarni birlashtirish va fon rejimida ishlatish:

  • command1 && command2 – buyruqlar ketma-ketligini ishga tushirish.

  • command & – buyruqni fon rejimida ishlatish.

• Jurnal yozuvlari va tizim hodisalari:

  • /var/log/ katalogidagi log fayllarini ko'rish (syslog, auth.log va boshqalar).