Shartli operatorlar

Shartli operatorlar dasturda ma'lum bir shartning rost yoki yolg'on ekanligini tekshirishga imkon beradi. Shartli operatorlardan foydalangan holda dastur oqimini boshqarish mumkin. Asosiy shartli operatorlar quyidagilardir:

If konstruktsiyasi

if operatori yordamida ma'lum bir shartni tekshirib, shart rost (true) bo'lsa, muayyan kod bajariladi. Agar shart yolg'on (false) bo'lsa, bu kod o‘tkazib yuboriladi.

If konstruktsiyasining sintaksisi:

if (shart) {
    // Shart rost bo'lsa bajariladigan kod
}

• if — bu shartni tekshirish operatori.

• shart — bu yerda shart ifodasi yoziladi. Shart rost bo'lsa, qavslar ichidagi kod bajariladi.

• Qavslar {} — bu yerda shart rost bo'lganda bajariladigan kod bloki joylashadi.

Nazariy tushuntirish:

• If operatori dasturda shart tekshirishning eng asosiy qismi. Agar shart rost bo‘lsa, o‘sha blokdagi kod bajariladi. Agar shart yolg‘on bo‘lsa, bu blok bajarilmaydi va dastur davom etadi.

Misol:

#include <stdio.h>

int main() {
    int yosh;
    printf("Yoshingizni kiriting: ");
    scanf("%d", &yosh);

    if (yosh >= 18) {  // Agar yosh 18 yoki undan katta bo'lsa, quyidagi kod bajariladi
        printf("Siz kattasiz.\n");
    }

    return 0;
}

Tushuntirish:

• Bu dastur foydalanuvchidan yoshni kiritishni so'raydi va if sharti yordamida tekshiradi. Agar foydalanuvchi kiritgan yosh 18 yoki undan katta bo‘lsa, dastur "Siz kattasiz." degan xabarni chiqaradi. Aks holda hech narsa chiqarmaydi.

Else konstruktsiyasi

else konstruktsiyasi if sharti yolg‘on bo‘lganda, boshqa kod blokini bajaradi. Bu holatda else qismi ishlaydi.

If-else konstruktsiyasining sintaksisi:

if (shart) {
    // Shart rost bo'lsa bajariladigan kod
} else {
    // Shart yolg'on bo'lsa bajariladigan kod
}

• else — bu if sharti bajarilmasa, bajariladigan alternativ kod blokini bildiradi.

• Agar shart yolg'on bo'lsa, else ichidagi kod bajariladi.

Misol:

#include <stdio.h>

int main() {
    int yosh;
    printf("Yoshingizni kiriting: ");
    scanf("%d", &yosh);

    if (yosh >= 18) {  // Agar yosh 18 yoki undan katta bo'lsa
        printf("Siz kattasiz.\n");
    } else {  // Agar yosh 18 dan kichik bo'lsa
        printf("Siz hali yoshsiz.\n");
    }

    return 0;
}

Tushuntirish:

• Bu dastur foydalanuvchi yoshini tekshiradi. Agar yosh 18 yoki undan katta bo‘lsa, if qismi bajariladi. Agar shart yolg‘on bo‘lsa, else bloki ishga tushadi va "Siz hali yoshsiz." xabari chiqadi.

Else if konstruktsiyasi

else if konstruktsiyasi bir nechta shartlarni ketma-ket tekshirish uchun ishlatiladi. Agar birinchi shart yolg'on bo'lsa, boshqa shartlarni ketma-ket tekshirish imkonini beradi. Bu ko‘p bosqichli shartli tuzilmani yaratadi.

Else if konstruktsiyasining sintaksisi:

if (shart1) {
    // Shart1 rost bo'lsa bajariladigan kod
} else if (shart2) {
    // Shart2 rost bo'lsa bajariladigan kod
} else {
    // Barcha shartlar yolg'on bo'lsa bajariladigan kod
}

• else if — bu birinchi if sharti yolg'on bo'lganda, boshqa shartlarni ketma-ket tekshirish imkonini beradi.

• Ko‘p shartlar tekshirilganda, birinchi rost bo'lgan shartdagi kod bajariladi va boshqa shartlar tekshirilmaydi.

Misol:

#include <stdio.h>

int main() {
    int baho;
    printf("Imtihon bahosini kiriting (0-100): ");
    scanf("%d", &baho);

    if (baho >= 90) {
        printf("Bahoyingiz: A\n");
    } else if (baho >= 80) {
        printf("Bahoyingiz: B\n");
    } else if (baho >= 70) {
        printf("Bahoyingiz: C\n");
    } else if (baho >= 60) {
        printf("Bahoyingiz: D\n");
    } else {
        printf("Bahoyingiz: F\n");
    }

    return 0;
}

Tushuntirish:

• Bu dastur foydalanuvchi kiritgan imtihon bahosiga qarab, unga mos baho (A, B, C, D yoki F) beradi. Agar foydalanuvchi 90 dan yuqori baho kiritsa, dastur darhol "A" chiqaradi. Agar baho 90 dan kichik, lekin 80 dan katta bo'lsa, "B" chiqadi va hokazo. Barcha shartlar yolg'on bo'lsa, "F" bahosi chiqariladi.

2. Kompilyatsiya qilish va bajarish

Yozilgan C kodini ishlatish uchun siz GCC kompilyatoridan foydalanishingiz mumkin. GCC (GNU Compiler Collection) C dasturlarini bajariladigan formatga o‘giradigan kompilyator hisoblanadi.

Dastur kodini faylga saqlash

Avval yozilgan kodni .c kengaytmasi bilan fayl sifatida saqlang. Masalan:

• Fayl nomi: program.c

GCC bilan kompilyatsiya qilish

Kompilyatsiya qilish uchun quyidagi buyruqni terminalga kiriting:

gcc program.c -o program

• gcc — bu GCC kompilyatorini chaqiruvchi buyruq.

• program.c — bu siz yozgan C dastur faylining nomi.

• -o program — bu kompilyatsiya qilingan bajariladigan fayl nomi. Bunda sizning dasturingiz program deb nomlanadi.

Dastur bajarilishi

Kompilyatsiyadan so‘ng, kompilyatsiya qilingan dastur (program) ni terminalda quyidagicha ishga tushirish mumkin:

./program

• ./program — bu sizning C dasturingizni ishga tushirish uchun ishlatiladigan buyruq. Bu buyruq terminalda yozilgan kodni bajaradi.

Misol:

Keling, oldingi baholash dasturini kompilyatsiya qilamiz va ishlatamiz:

gcc program.c -o program
./program

Natija:

Imtihon bahosini kiriting (0-100): 85
Bahoyingiz: B

Bu yerda foydalanuvchi 85 baho kiritadi va dastur "Bahoyingiz: B" deb xabar beradi.

Nazariy Ma'lumotlar Qo‘shimcha:

• If-else konstruktsiyalari dastur oqimini shartlar orqali boshqarish imkonini beradi. Dasturda har qanday shart rost bo'lganda, shartli kod bajariladi, aks holda boshqa yo‘nalish ishlaydi.

• Else if konstruktsiyasi ko‘p shartli jarayonlar bilan ishlaganda juda qulay, chunki har bir shartni ketma-ket tekshirish imkonini beradi.

• Kompilyatsiya qilish bu dastur kodini mashina tiliga tarjima qilish jarayoni bo‘lib, bajariladigan fayl yaratadi. GCC kompilyatori C dasturlarini mashina tiliga o‘girib beradi va natijani olishga yordam beradi.

Bu yerda shartli operatorlar, if-else konstruktsiyalari, else if shartlari va GCC orqali kompilyatsiya qilish haqida batafsil tushuntirildi. Har bir qadam amaliy misollar bilan tushuntirilib, nazariy ma'lumotlar bilan mustahkamlandi.