1 Bob

Python Dasturlash Tili Sintaksisi

Python dasturlash tilining sintaksisi juda sodda va o‘qilishi oson. Quyida Python sintaksisining asosiy qoidalari va misollar bilan tushuntirishlar keltirilgan.

1 Satr Oxiri Instruksiyaning Oxiri Hisoblanadi

Python’da satr (qator) oxiri avtomatik ravishda instruksiyaning oxiri hisoblanadi. Bu degani, kod yozishda satr oxirida nuqta-vergul (;) ishlatish shart emas.

Misol:

print("Hello world")

Tushuntirish:

print("Hello world") — Bu kod satri ekranga "Hello world" matnini chiqaradi.
Satr oxirida nuqta-vergul ishlatilmagan, chunki Python avtomatik ravishda satr oxirini aniqlaydi.

2 Indentatsiya (Bo‘sh Joylar) Muqim Ahamiyatga Ega

Python’da har bir kod bloki (masalan, shart operatori, tsikl) bo‘sh joylar (indent) orqali belgilanadi. Bo‘sh joylar blokning qayerdan boshlanishi va tugashini ko‘rsatadi.

To‘g‘ri yozilgan misol:

if 5 > 2:
    print("Besh ikkidan katta")

Tushuntirish:

if 5 > 2: — Bu shart operatori bo‘lib, agar 5 > 2 rost bo‘lsa, quyidagi kod bloki bajariladi.
print("Besh ikkidan katta") — Bu kod bloki faqat yuqoridagi shart rost bo‘lganda bajariladi.
Blokning boshlanishi va tugashi uchun bitta indent (odatda 4 probel yoki bir Tab) ishlatilgan.

Noto‘g‘ri yozilgan misol:

if 5 > 2:
print("Besh ikkidan katta")

Tushuntirish:

print("Besh ikkidan katta") satri indentatsiya qilinmaganligi sababli xatolik yuz beradi.
Python bu satrni if blokiga tegishli deb hisoblamaydi va sintaksis xatosi beradi.

3 Shablon Va Blok Kodlar

Python’da har bir asosiy amal ikki nuqta (:) bilan tugatiladi va uning orqasidan kiritilgan blok kodi joylashadi. Blok kodlar odatda indentatsiya bilan belgilanadi.

Misol:

if 5 > 2:
    print("Besh ikkidan katta")

Tushuntirish:

if 5 > 2: — Asosiy amal (if operatori) ikki nuqta bilan tugatilgan.
print("Besh ikkidan katta") — Blok kodi bo‘lib, indentatsiya bilan ajratilgan.

Bir nechta amalni bitta satrda yozish:

a = 1; b = 2; print(a, b)

Tushuntirish:

a = 1; b = 2; print(a, b) — Bir nechta amallar nuqta-vergul bilan ajratilgan.
Biroq, bu usul ko‘p ishlatilmaydi, chunki o‘qishga noqulay bo‘lishi mumkin.
Yaxshisi har bir amalni alohida satrda yozish.

4 Kalit So‘zlar

Python dasturlash tilida bir nechta rezervlangan kalit so‘zlar mavjud bo‘lib, ularni o‘zgaruvchi nomi sifatida ishlatish mumkin emas. Quyida ba'zi asosiy kalit so‘zlar keltirilgan:

Kalit So‘z

Maqsadi

5 Pythonda Izohlar

Izohlar dastur kodini tushuntirish, o‘qilishini osonlashtirish yoki vaqtincha e'tibordan chetda qolishini ta'minlash uchun ishlatiladi.

Izohlarni Hosil Qilish

Izohlar # belgisi bilan boshlanadi va Python ularni kod deb qabul qilmaydi.

Misol:

# Bu yerda izoh
print("Salom dunyo")

Tushuntirish:

# Bu yerda izoh — Bu izoh satri bo‘lib, u kodni tushuntirish uchun ishlatiladi.
print("Salom dunyo") — Bu asl kod qatori bo‘lib, ekranga "Salom dunyo" matnini chiqaradi.

Izohlarni Kod Yozilgan Qator Oxiriga Yozish

Izohlarni kod qatorining oxiriga ham yozish mumkin.

Misol:

print("Salom dunyo") # Bu yerda izoh

Tushuntirish:

print("Salom dunyo") — Kod qatori ekranga "Salom dunyo" matnini chiqaradi.
# Bu yerda izoh — Izoh satri bo‘lib, kod qatorini tushuntiradi.

Kod Qatorini Izohga Kiritish

Kod qatorini izohga kiritganingizda, u bajarilmaydi.

Misol:

# print("Salom dunyo")
print("Dasturlashni o'rganamiz")

Tushuntirish:

# print("Salom dunyo") — Bu satr izohga o‘tkazilganligi sababli bajarilmaydi.
print("Dasturlashni o'rganamiz") — Bu satr bajariladi va ekranga "Dasturlashni o'rganamiz" matnini chiqaradi.

Ko‘p Qatorli Izohlar

Python’da ko‘p qatorli izohlar uchun alohida belgi mavjud emas. Buning o‘rniga har bir qator uchun alohida # belgisi ishlatiladi yoki uchta qo‘sh tirnoq (""") ichida yoziladi.

Misol 1: Har bir qator uchun # ishlatish:

# Bu yerda izoh
# Ko‘p qatorli izoh
print("Dasturlashni o'rganamiz")

Misol 2: Uchta qo‘sh tirnoq ichida yozish:

"""
Bu izoh
ko'p qatorli
izohdir
"""
print("Dasturlashni o'rganamiz")

Tushuntirish:

Uchta qo‘sh tirnoq ichidagi matn Python tomonidan ko‘p qatorli izoh sifatida qabul qilinadi, agar u o‘zgaruvchiga biriktirilmasa.

6 Pythonda O‘zgaruvchilar

O‘zgaruvchilar — bu ma'lumotlarni saqlash uchun ishlatiladigan nomlangan joylardir. Ularning qiymati dastur davomida o‘zgartirilishi mumkin.

O‘zgaruvchilarni E‘lon Qilish va Ularning Turlari

Pythonda o‘zgaruvchilarni e‘lon qilish juda oddiy va ularning turi avtomatik tarzda aniqlanadi.

Misol:

# Butun son (integer)
yosh = 25

# O'nlik son (float)
bal = 89.5

# Matn (string)
ism = "Ali"

# Mantiqiy qiymat (boolean)
oquvchi = True

Tushuntirish:

yosh = 25 — yosh nomli o‘zgaruvchiga butun son (int) 25 qiymati beriladi.
bal = 89.5 — bal nomli o‘zgaruvchiga o‘nlik son (float) 89.5 qiymati beriladi.
ism = "Ali" — ism nomli o‘zgaruvchiga matn (str) "Ali" qiymati beriladi.
oquvchi = True — oquvchi nomli o‘zgaruvchiga mantiqiy (bool) qiymat True beriladi.

O‘zgaruvchilarni Nomlash Qoidalari

O‘zgaruvchilar nomlarini belgilashda quyidagi qoidalar mavjud:

Harflar, Raqamlar va Pastki Chiziq (`_`):

O‘zgaruvchi nomlari harflar, raqamlar va pastki chiziqlardan iborat bo‘lishi mumkin, lekin raqam bilan boshlanmasligi kerak.

To‘g‘ri nomlangan o‘zgaruvchilar:

oquvchi1 = "Ali"
_davom_etish = True

Noto‘g‘ri nomlangan o‘zgaruvchilar:

2myvar = "Python"  # Raqam bilan boshlanadi
my-var = "Python"  # Tag chiziq ishlatilmagan
my var = "Python"  # Bo‘shliq ishlatilgan

Case Sensitive:
- Pythonda o‘zgaruvchilar katta va kichik harflarni farqlaydi.
Misol:
```
Ism = "Ali"
ism = "Vali"
print(Ism)  # Natija: Ali
print(ism)  # Natija: Vali
```
Tushuntirish:
- Ism va ism — bu ikki alohida o‘zgaruvchi, chunki ularning nomlarida harflarning kattaligi farqlanadi.
Rezervlangan So‘zlar:
- Pythonning o‘ziga xos kalit so‘zlari bor, ularni o‘zgaruvchi nomi sifatida ishlatish mumkin emas. Masalan: if, else, for, while, def, class, True, False, None va boshqalar.

O‘zgaruvchilarni Qanday Foydalanish

O‘zgaruvchilar bilan turli operatsiyalarni bajarish mumkin, masalan, qiymatlarni qo‘shish, o‘zgartirish va chiqarish.

Misol:

# O‘zgaruvchini yaratish va qiymat berish
x = 10
y = 20

# O‘zgaruvchilar bilan operatsiyalar
z = x + y
print(z)  # Natija: 30

# O‘zgaruvchining qiymatini o‘zgartirish
x = 15
print(x)  # Natija: 15

Tushuntirish:

x = 10 — x nomli o‘zgaruvchiga 10 qiymati beriladi.
y = 20 — y nomli o‘zgaruvchiga 20 qiymati beriladi.
z = x + y — x va y ni qo‘shib, natijani z ga tayinlaydi: 30.
print(z) — z ning qiymatini ekranga chiqaradi: 30.
x = 15 — x ning qiymatini 15 ga o‘zgartiradi.
print(x) — x ning yangi qiymatini ekranga chiqaradi: 15.

Dinamik Tipizatsiya

Python o‘zgaruvchilarni dinamik tarzda tiplaydi, ya'ni bir o‘zgaruvchi bir turdagi ma'lumotni saqlaganidan keyin boshqa turdagi ma'lumotni saqlash uchun o‘zgartirilishi mumkin.

Misol:

x = 10        # x integer
print(x)      # Natija: 10

x = "Python"  # x string
print(x)      # Natija: Python

Tushuntirish:

x = 10 — x o‘zgaruvchisi butun son (int) turiga ega.
print(x) — x ning qiymatini chiqaradi: 10.
x = "Python" — x o‘zgaruvchisi string (str) turiga o‘zgartirildi.
print(x) — x ning yangi qiymatini chiqaradi: Python.

7 O‘zgaruvchilarni Hosil Qilish

O‘zgaruvchilar ma'lum bir turdagi qiymatni saqlovchi konteynerlardir. Boshqa dasturlash tillaridan farqli, Python o‘zgaruvchilarni e‘lon qilish uchun alohida buyruqqa ega emas. O‘zgaruvchilar ularga qiymatni tenglashtirish orqali hosil qilinadi.

Misol:

x = 5
y = "Python"
print(x)
print(y)

Tushuntirish:

x = 5 — x o‘zgaruvchisiga 5 qiymati beriladi.
y = "Python" — y o‘zgaruvchisiga "Python" matni beriladi.
print(x) — x ning qiymatini chiqaradi: 5.
print(y) — y ning qiymatini chiqaradi: Python.

O‘zgaruvchilarni Turini E‘lon Qilish Shart Emas

Python avtomatik tarzda o‘zgaruvchilar turini aniqlaydi. Siz o‘zgaruvchining turini alohida e‘lon qilmasdan, faqat qiymatni tayinlaysiz.

Misol:

x = "Dastur"   # x-satr
x = 5          # x endi butun son
print(x)       # Natija: 5

Tushuntirish:

x = "Dastur" — x o‘zgaruvchisi string (str) turiga ega.
x = 5 — x ning turi avtomatik ravishda butun son (int) ga o‘zgartirildi.
print(x) — x ning yangi qiymatini chiqaradi: 5.

Satrli O‘zgaruvchilarni E‘lon Qilish

Satrli o‘zgaruvchilar qo‘sh tirnoq (" ") yoki bittalik tirnoq (' ') ichiga yozilishi mumkin.

Misol:

x = "Dastur"
y = 'Dastur'

Tushuntirish:

x = "Dastur" — x o‘zgaruvchisi qo‘sh tirnoq ichida yozilgan matnni saqlaydi.
y = 'Dastur' — y o‘zgaruvchisi bittalik tirnoq ichida yozilgan matnni saqlaydi.
Ikkala o‘zgaruvchi ham bir xil qiymatga ega: "Dastur".

Bir Nechta O‘zgaruvchiga Qiymat Tenglashtirish

Python’da bir nechta o‘zgaruvchilarga qiymatlarni bir qator ichida tenglashtirish mumkin.

Misol 1: Bir nechta o‘zgaruvchiga bir nechta qiymat berish:

x, y, z = "Olma", "Banan", "Nok"
print(x)  # Natija: Olma
print(y)  # Natija: Banan
print(z)  # Natija: Nok

Tushuntirish:

x, y, z = "Olma", "Banan", "Nok" — x ga "Olma", y ga "Banan", z ga "Nok" qiymatlari beriladi.
Har bir o‘zgaruvchining qiymati alohida chiqariladi.

Misol 2: Bir qiymatni bir nechta o‘zgaruvchiga tenglashtirish:

x = y = z = "Meva"
print(x)  # Natija: Meva
print(y)  # Natija: Meva
print(z)  # Natija: Meva

Tushuntirish:

x = y = z = "Meva" — x, y, va z o‘zgaruvchilariga bir xil qiymat ("Meva") beriladi.
Har bir o‘zgaruvchi bir xil qiymatga ega bo‘ladi.

O‘zgaruvchilarni Ekranga Chiqarmoq

Python’da o‘zgaruvchilarni yoki natijalarni ekranga chiqarish uchun print funksiyasidan foydalaniladi.

Misol 1: Matn va o‘zgaruvchini birlashtirish:

x = "maroqlidir"
print("Dasturlashni o'rganish " + x)

Tushuntirish:

x = "maroqlidir" — x o‘zgaruvchisiga "maroqlidir" matni beriladi.
print("Dasturlashni o'rganish " + x) — "Dasturlashni o'rganish maroqlidir" matnini ekranga chiqaradi.
+ operatori ikki matnni birlashtiradi.

Misol 2: O‘zgaruvchilarni qo‘shish:

pythonCopy codex = "Dasturlashni"
y = "o'rganamiz"
print(x + y)

Tushuntirish:

x = "Dasturlashni" — x o‘zgaruvchisiga "Dasturlashni" matni beriladi.
y = "o'rganamiz" — y o‘zgaruvchisiga "o'rganamiz" matni beriladi.
print(x + y) — "Dasturlashnio'rganamiz" matnini ekranga chiqaradi.
+ operatori ikki matnni birlashtiradi.

Misol 3: Sonli o‘zgaruvchilarni qo‘shish:

x = 5
y = 10
print(x + y)  # Natija: 15

Tushuntirish:

x = 5 — x o‘zgaruvchisiga 5 qiymati beriladi.
y = 10 — y o‘zgaruvchisiga 10 qiymati beriladi.
print(x + y) — x va y ni qo‘shib, natijani ekranga chiqaradi: 15.

Misol 4: Satr va sonni qo‘shish (Xato):

x = 5
y = "besh"
print(x + y)  # Xato: TypeError

Tushuntirish:

x = 5 — x o‘zgaruvchisiga 5 qiymati beriladi.
y = "besh" — y o‘zgaruvchisiga "besh" matni beriladi.
print(x + y) — Python bu amaldan xato beradi, chunki son (int) va matn (str) turidagi o‘zgaruvchilarni qo‘shish mumkin emas.

8 Global O‘zgaruvchilar

Global o‘zgaruvchilar — funksiyadan tashqarida hosil qilingan o‘zgaruvchilar bo‘lib, kodning istalgan qismida (funksiya ichida ham, tashqarisida ham) ishlatilishi mumkin.

Misol:

x = "qiziq"

def funksiya():
    print("Dasturlash juda " + x)

funksiya()

Tushuntirish:

x = "qiziq" — x o‘zgaruvchisi global o‘zgaruvchi sifatida yaratiladi.
def funksiya(): — funksiya nomli funksiya e‘lon qilinadi.
print("Dasturlash juda " + x) — Funksiya ichida global x o‘zgaruvchisining qiymati ishlatiladi.
funksiya() — Funksiya chaqiriladi va "Dasturlash juda qiziq" matni ekranga chiqariladi.

Lokal O‘zgaruvchilar

Lokal o‘zgaruvchilar — funksiyaning ichida hosil qilingan o‘zgaruvchilar bo‘lib, faqat funksiyaning ichida ishlatilishi mumkin.

Misol:

x = "shirin"

def funksiya():
    x = "foydali"
    print("Olma " + x)

funksiya()
print("Olma " + x)

Tushuntirish:

x = "shirin" — x global o‘zgaruvchisi yaratiladi.
def funksiya(): — funksiya nomli funksiya e‘lon qilinadi.
x = "foydali" — Funksiya ichida yangi lokal x o‘zgaruvchisi yaratiladi va unga "foydali" qiymati beriladi.
print("Olma " + x) — Funksiya ichidagi lokal x ni chiqaradi: "Olma foydali".
print("Olma " + x) — Funksiya tashqarisidagi global x ni chiqaradi: "Olma shirin".

9 Global Kalit So‘zi

Global kalit so‘zi — funksiyaning ichida ham global o‘zgaruvchilarni o‘zgartirish uchun ishlatiladi. Oddiy holatda, funksiya ichida hosil qilingan o‘zgaruvchi lokal bo‘lib, global o‘zgaruvchini o‘zgartirmaydi.

Misol 1: Global o‘zgaruvchini hosil qilish:

def funksiya():
    global x
    x = "shirin"
    print("Olma " + x)

funksiya()
print("Olma " + x)

Tushuntirish:

def funksiya(): — funksiya nomli funksiya e‘lon qilinadi.
global x — Funksiya ichida x o‘zgaruvchisining global ekanligini bildiradi.
x = "shirin" — x ning global qiymati "shirin" ga o‘zgartiriladi.
print("Olma " + x) — "Olma shirin" ni chiqaradi.
funksiya() — Funksiya chaqiriladi va "Olma shirin" chiqariladi.
print("Olma " + x) — Funksiya ichida global x o‘zgaruvchisining yangi qiymatini chiqaradi: "Olma shirin".

Misol 2: Global o‘zgaruvchini o‘zgartirish:

x = "shirin"

def funksiya():
    global x
    x = "foydali"
    print("Olma " + x)

funksiya()
print("Olma " + x)

Tushuntirish:

x = "shirin" — x global o‘zgaruvchisi yaratiladi va "shirin" qiymati beriladi.
def funksiya(): — funksiya nomli funksiya e‘lon qilinadi.
global x — Funksiya ichida x global ekanligini bildiradi.
x = "foydali" — x ning global qiymati "foydali" ga o‘zgartiriladi.
print("Olma " + x) — "Olma foydali" ni chiqaradi.
funksiya() — Funksiya chaqiriladi va "Olma foydali" chiqariladi.
print("Olma " + x) — Funksiya ichida global x o‘zgaruvchisining yangi qiymatini chiqaradi: "Olma foydali".

10 Python Operatorlari

Python dasturlash tilida operatorlar o‘zgaruvchilar va qiymatlar ustida turli operatsiyalar bajarish uchun ishlatiladi. Quyida asosiy operator turlari keltirilgan:

Arifmetik operatorlar
O‘zlashtirish operatorlari
Taqqoslash operatorlari
Mantiqiy operatorlari
Aniqlash operatorlari
A’zolik operatorlari
Bitli operatorlar

1. Arifmetik Operatorlar

Arifmetik operatorlar odatiy matematik amallarni bajarish uchun ishlatiladi.

Operator

Maqsadi

Misol

Misol:

x = 10
y = 3

print(x + y)  # Natija: 13
print(x - y)  # Natija: 7
print(x * y)  # Natija: 30
print(x / y)  # Natija: 3.3333333333333335
print(x % y)  # Natija: 1
print(x ** y) # Natija: 1000
print(x // y) # Natija: 3

Tushuntirish:

x = 10 — x o‘zgaruvchisiga 10 qiymati beriladi.
y = 3 — y o‘zgaruvchisiga 3 qiymati beriladi.
print(x + y) — x va y ni qo‘shib, natijani ekranga chiqaradi: 13.
print(x - y) — x dan y ni ayirib, natijani ekranga chiqaradi: 7.
print(x * y) — x va y ni ko‘paytirib, natijani ekranga chiqaradi: 30.
print(x / y) — x ni y ga bo‘lib, natijani ekranga chiqaradi: 3.3333333333333335.
print(x % y) — x ni y ga bo‘lib, qoldiqni ekranga chiqaradi: 1.
print(x ** y) — x ni y darajaga ko‘tarib, natijani ekranga chiqaradi: 1000.
print(x // y) — x ni y ga bo‘lib, butun qismini ekranga chiqaradi: 3.

2 O‘zlashtirish Operatorlari

O‘zlashtirish operatorlari o‘zgaruvchilarga qiymat berish yoki ularning qiymatini o‘zgartirish uchun ishlatiladi.

Operator

Maqsadi

Misol

Misol:

x = 10
x += 5
print(x)  # Natija: 15

x -= 3
print(x)  # Natija: 12

x *= 2
print(x)  # Natija: 24

x /= 4
print(x)  # Natija: 6.0

x //= 2
print(x)  # Natija: 3.0

x %= 2
print(x)  # Natija: 1.0

x **= 3
print(x)  # Natija: 1.0

Tushuntirish:

x = 10 — x o‘zgaruvchisiga 10 qiymati beriladi.
x += 5 — x ning qiymatini 5 ga oshirib, yangi qiymatini x ga tayinlaydi: x = x + 5 = 15.
print(x) — x ning yangi qiymatini chiqaradi: 15.
x -= 3 — x ning qiymatini 3 ga kamaytirib, yangi qiymatini x ga tayinlaydi: x = x - 3 = 12.
print(x) — x ning yangi qiymatini chiqaradi: 12.
x *= 2 — x ning qiymatini 2 ga ko‘paytirib, yangi qiymatini x ga tayinlaydi: x = x * 2 = 24.
print(x) — x ning yangi qiymatini chiqaradi: 24.
x /= 4 — x ning qiymatini 4 ga bo‘lib, yangi qiymatini x ga tayinlaydi: x = x / 4 = 6.0.
print(x) — x ning yangi qiymatini chiqaradi: 6.0.
x //= 2 — x ning qiymatini 2 ga bo‘lib, butun qismini x ga tayinlaydi: x = x // 2 = 3.0.
print(x) — x ning yangi qiymatini chiqaradi: 3.0.
x %= 2 — x ning qiymatini 2 ga bo‘lib, qoldiqni x ga tayinlaydi: x = x % 2 = 1.0.
print(x) — x ning yangi qiymatini chiqaradi: 1.0.
x **= 3 — x ning qiymatini 3 darajaga ko‘tarib, yangi qiymatini x ga tayinlaydi: x = x ** 3 = 1.0.
print(x) — x ning yangi qiymatini chiqaradi: 1.0.

3 Taqqoslash Operatorlari

Taqqoslash operatorlari ikki qiymatni o‘zaro taqqoslash uchun ishlatiladi va mantiqiy (boolean) natija qaytaradi.

Operator

Maqsadi

Misol

Misol:

x = 5
y = 3

print(x == y)  # False
print(x != y)  # True
print(x > y)   # True
print(x < y)   # False
print(x >= 5)  # True
print(x <= 4)  # False

Tushuntirish:

x = 5 — x o‘zgaruvchisiga 5 qiymati beriladi.
y = 3 — y o‘zgaruvchisiga 3 qiymati beriladi.
print(x == y) — x va y tengligini tekshiradi: False.
print(x != y) — x va y teng emasligini tekshiradi: True.
print(x > y) — x y dan katta ekanligini tekshiradi: True.
print(x < y) — x y dan kichik ekanligini tekshiradi: False.
print(x >= 5) — x 5 yoki undan katta ekanligini tekshiradi: True.
print(x <= 4) — x 4 yoki undan kichik ekanligini tekshiradi: False.

4 Mantiqiy Operatorlar

Mantiqiy operatorlar shartlarni birlashtirib ishlatish uchun kerak. Ular mantiqiy operatsiyalarni bajaradi va boolean qiymatlarni qaytaradi.

Operator

Maqsadi

Misol

Misol:

a = True
b = False

print(a and b)  # False
print(a or b)   # True
print(not a)    # False

Tushuntirish:

a = True — a o‘zgaruvchisiga True qiymati beriladi.
b = False — b o‘zgaruvchisiga False qiymati beriladi.
print(a and b) — a va b ikkalasi ham True bo‘lsa True, aks holda False: False.
print(a or b) — Kamida bitta True bo‘lsa True, aks holda False: True.
print(not a) — a qiymatini aks ettiradi: False.

5 Aniqlash Operatorlari

Aniqlash operatorlari ikki obyektning bir xil obyekt ekanligini yoki yo‘qligini tekshiradi. Bu operatorlar ikki xil:

is — Ikkala o‘zgaruvchi ham bir xil obyekt bo‘lsa True, aks holda False.
is not — Ikkala o‘zgaruvchi ham bir xil obyekt bo‘lmasa True, aks holda False.

Misol:

x = ["olma", "banan"]
y = ["olma", "banan"]
z = x

print(x is z)       # True
print(x is y)       # False
print(x == z)       # True

print(x is not z)   # False
print(x is not y)   # True
print(x != z)       # False

Tushuntirish:

x = ["olma", "banan"] — x nomli ro‘yxat yaratiladi.
y = ["olma", "banan"] — y nomli yangi ro‘yxat yaratiladi, x bilan qiymati teng, lekin alohida obyekt.
z = x — z nomli o‘zgaruvchi x ro‘yxatiga ishora qiladi.
print(x is z) — x va z bir xil obyektga ishora qiladimi, tekshiradi: True.
print(x is y) — x va y bir xil obyektga ishora qiladimi, tekshiradi: False.
print(x == z) — x va z qiymatlarining tengligini tekshiradi: True.
print(x is not z) — x va z bir xil obyektga ishora qilmaydimi, tekshiradi: False.
print(x is not y) — x va y bir xil obyektga ishora qilmaydimi, tekshiradi: True.
print(x != z) — x va z qiymatlarining teng emasligini tekshiradi: False.

6 A’zolik Operatorlari

A’zolik operatorlari biror elementning ma'lum bir to‘plam (list, tuple, set, dict, string) ichida mavjudligini tekshiradi.

Operator

Maqsadi

Misol

Misol:

x = ["audi", "mustang"]

print("audi" in x)      # True
print("audi" not in x)  # False

Tushuntirish:

x = ["audi", "mustang"] — x nomli ro‘yxat yaratiladi.
print("audi" in x) — "audi" ro‘yxatda borligini tekshiradi: True.
print("audi" not in x) — "audi" ro‘yxatda yo‘qligini tekshiradi: False.

7. Bitli Operatorlar

Bitli operatorlar ikkilik sanoq sistemasi bilan ishlashda kerak bo‘ladi. Ular butun sonlarning bit darajasida operatsiyalarini bajaradi.

Operator

Maqsadi

Misol

Misol:

a = 5  # 0101
b = 3  # 0011

print(a & b)  # 0001 = 1
print(a | b)  # 0111 = 7
print(a ^ b)  # 0110 = 6
print(~a)     # -6
print(a << 1) # 1010 = 10
print(a >> 1) # 0010 = 2

Tushuntirish:

a = 5 — a o‘zgaruvchisiga 5 qiymati beriladi (binar ko‘rinishda 0101).
b = 3 — b o‘zgaruvchisiga 3 qiymati beriladi (binar ko‘rinishda 0011).
print(a & b) — Bitwise AND operatsiyasi bajariladi:
- 0101 (5)
- 0011 (3)
- ----
- 0001 = 1
print(a | b) — Bitwise OR operatsiyasi bajariladi:
- 0101 (5)
- 0011 (3)
- ----
- 0111 = 7
print(a ^ b) — Bitwise XOR operatsiyasi bajariladi:
- 0101 (5)
- 0011 (3)
- ----
- 0110 = 6
print(~a) — Bitwise NOT operatsiyasi bajariladi:
- ~0101 = 1010 (negativ son ko‘rinishida) = -6
print(a << 1) — Bitwise left shift (chapga siljitish) operatsiyasi bajariladi:
- 0101 << 1 = 1010 = 10
print(a >> 1) — Bitwise right shift (o‘ngga siljitish) operatsiyasi bajariladi:
- 0101 >> 1 = 0010 = 2

Yakuniy Qismlar

Python dasturlash tili o‘zining sodda sintaksisi va kuchli imkoniyatlari bilan dasturchilar orasida keng tarqalgan. U nafaqat yangi boshlovchilar, balki tajribali dasturchilar uchun ham qulay va samarali vosita hisoblanadi. Ushbu bo‘limlarda Pythonning asosiy tushunchalari bilan tanishdingiz, endi esa amaliyotda qo‘llashni boshlashingiz mumkin.

Qo‘shimcha Maslahatlar:

Amaliy Mashqlar: Har bir tushuntirishni o‘rganib, o‘zingizning kichik dasturlaringizni yozib ko‘ring. Bu bilimlarni mustahkamlashga yordam beradi.
Resurslardan Foydalanish: Online kurslar, video darsliklar va Python dokumentatsiyasidan foydalaning.
Jamiyatga Qo‘shiling: Pythonning katta va faol jamiyati bor. Forumlar, guruhlar va chatlarda ishtirok etish orqali yangi narsalarni o‘rganing va muammolarni hal qilishda yordam oling.

Qo‘shimcha Misollar va Mashqlar:

Print Funksiyasi:

Misol: print("Salom, Python!") — Ekranga "Salom, Python!" matnini chiqaradi.
Mashq: Ekranga o‘zingizning ismingizni chiqaruvchi dastur yozing.

O‘zgaruvchilar Bilan Ishlash:

Misol:

ism = "Alisher"
yosh = 30
print("Ismim " + ism + " va yoshim " + str(yosh) + " da.")

Mashq: O‘zgaruvchilarni ishlatib, turli matnlarni ekranga chiqaruvchi dasturlar yozing.

Shartli Operatorlar:

Misol:

yosh = 20
if yosh >= 18:
    print("Siz voyaga yetgansiz.")
else:
    print("Siz yoshingiz yetmagan.")

Mashq: Turli yoshdagi shaxslar uchun turli xabarlarni chiqaruvchi dastur yozing.

Tsikllar Bilan Ishlash:

Misol:

for i in range(3):
    print("Dasturlashni o‘rganamiz!")

Mashq: while tsikli yordamida 5 martadan ortiq matn chiqaruvchi dastur yozing.

Funksiyalarni Ishlatish:

Misol:

def salom_ber(ism):
    print("Salom, " + ism + "!")

salom_ber("Ali")
salom_ber("Vali")

Mashq: Foydalanuvchidan ismini qabul qilib, uni salomlovchi funksiya yozing.

Xulosa

Python dasturlash tili — bu kuchli, oson o‘rganiladigan va ko‘p maqsadli til. Uning sodda sintaksisi va keng imkoniyatlari yangi boshlovchilar uchun qulay bo‘lib, har qanday loyihani amalga oshirish uchun kerakli vositalarni taqdim etadi. Bu bo‘limlarda o‘rgangan asosiy tushunchalarni mustahkamlash uchun ko‘plab amaliy mashqlarni bajarishingizni tavsiya qilaman.

PreviousMundarija Next2 - BOB. Pythonda Ma’lumot Turlari Bilan Ishlash

Last updated 1 day ago

Python Dasturlash Tili Sintaksisi

1 Satr Oxiri Instruksiyaning Oxiri Hisoblanadi

2 Indentatsiya (Bo‘sh Joylar) Muqim Ahamiyatga Ega

3 Shablon Va Blok Kodlar

4 Kalit So‘zlar

5 Pythonda Izohlar

6 Pythonda O‘zgaruvchilar

O‘zgaruvchilarni Nomlash Qoidalari

Harflar, Raqamlar va Pastki Chiziq (_):

O‘zgaruvchilarni Qanday Foydalanish

7 O‘zgaruvchilarni Hosil Qilish

8 Global O‘zgaruvchilar

9 Global Kalit So‘zi

10 Python Operatorlari

2 O‘zlashtirish Operatorlari

3 Taqqoslash Operatorlari

4 Mantiqiy Operatorlar

5 Aniqlash Operatorlari

6 A’zolik Operatorlari

Yakuniy Qismlar

Xulosa

Harflar, Raqamlar va Pastki Chiziq (`_`):