Fayl Tizimida Harakatlanish Va Navigatsiya Buyruqlari

1 Linux Fayl Tizimi Strukturasini Tushunish

Linux operatsion tizimining fayl tizimi irodali daraxt strukturasida tuzilgan bo'lib, u yerda eng yuqori daraja – root (asosiy) katalogidir (/ belgisi bilan ifodalanadi). Quyidagi asosiy kataloglar Linuxning har qanday tizimida mavjud:

• / – Root katalogi (asosiy katalog).

• /home – Foydalanuvchi papkalari saqlanadigan joy (masalan, /home/user).

• /etc – Tizim konfiguratsion fayllari joylashgan katalog.

• /var – Vaqtinchalik fayllar va loglar uchun katalog.

• /usr – Dasturlar va kutubxonalar uchun katalog.

• /tmp – Vaqtinchalik fayllar uchun katalog.

• /dev – Qurilmalar (disklar, printerlar va boshqalar) uchun katalog.

Bu kataloglar va ularning ostidagi fayllar va papkalar Linux tizimini tashkil etadi.

2 Joriy Katalogni Ko'rish

pwd (Print Working Directory) buyrug'i yordamida joriy direktoriyani ko'rsatishingiz mumkin. Bu buyruq terminalda hozir qaysi katalogda joylashganingizni ko'rsatadi.

pwd

Natija:

/home/user/Documents

Yuqoridagi natija joriy katalogning manzilini ko'rsatadi.

3 Fayllar Va Kataloglarni Ko'rish

ls (List) buyrug'i yordamida joriy katalog ichidagi barcha fayl va kataloglarni ko'rsatishingiz mumkin. Bu buyruqning bir nechta foydali parametr va flaglari mavjud.

ls

Qo'shimcha Flaglar:

• ls -l – Fayllar va kataloglar haqida batafsil ma'lumot (huquqlar, egasi, hajmi, o'zgartirilgan vaqti).

• ls -a – Yashirin fayllarni ham ko'rsatadi (noktadan boshlangan fayllar yashirin fayllar hisoblanadi).

• ls -lh – Hajmni o'qish oson bo'lgan formatda (-h flagi bilan).

Misollar:

ls -l
ls -a
ls -lh

4 Kataloglar Oralig'ida Harakatlanish

cd (Change Directory) buyrug'i yordamida bir katalogdan boshqa katalogga o'tishingiz mumkin.

cd /path/to/directory

Asosiy foydalanish usullari:

• cd / – Root (asosiy) katalogga o'tish.

• cd ~ yoki cd – Foydalanuvchining asosiy katalogiga (/home/username) qaytish.

• cd .. – Bir daraja yuqoriga chiqish (bir qadam orqaga).

• cd - – Oldingi turgan katalogga qaytish.

Misollar:

cd /home/user/Documents       # 'Documents' katalogiga o'tish
cd ..                         # Bir daraja yuqoriga chiqish
cd ~                          # Foydalanuvchi asosiy katalogiga qaytish

5 Fayl Va Kataloglar Bilan Ishlash

Linux terminalida fayl va kataloglarni yaratish, nusxalash, ko'chirish, va o'chirish uchun bir qator buyruqlar mavjud.

5 Yangi Fayl Yaratish

touch buyrug'i orqali yangi bo'sh fayl yaratishingiz mumkin.

touch filename

Misol:

touch example.txt     # example.txt nomli yangi fayl yaratish

5 Yangi Katalog Yaratish

mkdir buyrug'i yordamida yangi katalog yaratishingiz mumkin.

mkdir directoryname

Qo'shimcha flag:

• mkdir -p /path/to/directory – Berilgan yo'l bo'yicha barcha kerakli kataloglarni yaratadi.

Misol:

mkdir myfolder          # Yangi katalog yaratish
mkdir -p /home/user/docs/project    # Kerakli yo'llar bilan birgalikda katalog yaratish

Fayl Yoki Katalogni Ko'chirish Va Nomini O'zgartirish

mv buyrug'i orqali fayl yoki katalogni boshqa joyga ko'chirishingiz yoki uning nomini o'zgartirishingiz mumkin.

mv source destination

Misollar:

mv file1.txt /home/user/docs/      # Faylni boshqa katalogga ko'chirish
mv oldname.txt newname.txt         # Fayl nomini o'zgartirish

Fayl Yoki Katalogni Nusxalash

cp buyrug'i yordamida fayl yoki katalogni nusxalashingiz mumkin.

cp source destination

Qo'shimcha flag:

• cp -r – Katalogni ichidagi fayllari bilan nusxalash (rekursiv nusxalash).

Misollar:

cp file1.txt /home/user/docs/      # Faylni boshqa katalogga nusxalash
cp -r myfolder /home/user/docs/    # Katalogni ichidagi fayllari bilan nusxalash

5 Fayl Yoki Katalogni O'chirish

rm buyrug'i yordamida fayl yoki katalogni o'chirish mumkin.

rm filename

Qo'shimcha flaglar:

• rm -r – Katalogni ichidagi fayllari bilan o'chirish.

• rm -f – Faylni tasdiqlashsiz o'chirish (force).

Misollar:

rm file1.txt               # Faylni o'chirish
rm -r myfolder             # Katalogni ichidagi fayllari bilan o'chirish
rm -rf /home/user/temp/*   # Temp papkasidagi barcha fayllarni o'chirish

6 Faylni Ochish Va Ko'rish Buyruqlari

cat – Fayl Ichidagi Ma'lumotni Ko'rsatish

cat buyrug'i yordamida fayl ichidagi matnni ekranga chiqarishingiz mumkin.

cat filename

Misol:

cat example.txt

less va more – Faylni Sahifa Bo'yicha Ko'rish

less va more buyruqlari katta hajmli fayllarni sahifa bo'ylab ko'rish uchun qulaydir.

less filename
more filename

Misol:

less largefile.txt
more largefile.txt

7 Yashirin Fayllarni Ko'rish

Linuxda yashirin fayllar (yashirin kataloglar ham) odatda . bilan boshlanadi, masalan: .bashrc. Yashirin fayllarni ko'rish uchun ls -a buyrug'idan foydalaniladi.

ls -a

Bu buyruq joriy katalogdagi barcha fayllarni, shu jumladan yashirin fayllarni ham ko'rsatadi.

8 Katalogni Topish Va Qidirish

find va locate buyruqlari orqali tizimda kerakli fayl yoki katalogni qidirishingiz mumkin.

• find /path -name "filename" – Berilgan katalogda fayl yoki katalogni qidirish.

• locate filename – Barcha tizim bo'ylab faylni tezkor qidirish (buning uchun updatedb xizmatidan foydalanadi).

Misollar:

find /home/user -name "example.txt"      # Home katalogida example.txt faylini qidirish
locate example.txt                       # Tizimda example.txt faylini qidirish

Bu buyruqlar yordamida siz Linux terminalda fayl va kataloglar orasida osongina harakat qilishingiz, ularni yaratish, o'chirish, nusxalash va qidirish kabi asosiy amallarni bajarishingiz mumkin. Fayl tizimi bilan ishlash Linuxda samarali ishlash uchun zarur ko'nikma bo'lib, terminal bilan ishlashni osonlashtiradi.